اندیشه اجتماعی آیت الله مرتضی مطهری، بر پایه مبانی و اصولی همچون عدالت، آزادی، برابری، و مسئولیت اجتماعی استوار است و ابعاد مختلف جامعه اسلامی را در بر می‌گیرد.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: شامگاه یازدهم اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ صدای گلوله‌ای در خیابان امین الدوله پیچ شمیران، به گوش رسید.
آیت الله مرتضی مطهری رئیس شورای انقلاب اسلامی که پس از جلسه‌ای از منزل دکتر یدالله سحابی خارج می‌شد، هدف گلوله یکی از اعضای گروه فرقان قرار گرفت و پس از انتقال به بیمارستان طرفه به شهادت رسید.
فردای آن شب، روزنامه‌ها تیتر یکشان این بود: جزئیات ترور آیت الله مطهری.
استاد مطهری به چه می‌اندیشید که گروه فرقان را به این واداشت که با ترور او، ضربه مهمی به نظام فکری و اندیشه ورزی انقلاب اسلامی و به تبع آن به جمهوری اسلامی بزند؟
آنچه در ادامه می‌خوانید پاسخ مختصری به این پرسش است:
آیت الله مرتضی مطهری، به عنوان یکی از برجسته‌ترین اندیشمندان معاصر اسلامی، نقش بسزایی در تبیین و توسعه اندیشه اجتماعی اسلام ایفا کرده است.
اندیشه اجتماعی او، برخاسته از فهم عمیق متون اسلامی و نیازهای جامعه معاصر، در آثار مکتوب و سخنرانی‌های ایشان به تفصیل بیان شده است.
مبانی و اصول اندیشه اجتماعی
عدالت، محور اصلی اندیشه اجتماعی شهید مطهری است.
وی عدالت را نه فقط به عنوان یک ارزش اخلاقی، بلکه به عنوان یک ضرورت اجتماعی و شرط اساسی بقای جامعه می‌دانند.
در کتاب عدل الهی، استاد ضمن تبیین مفهوم عدل الهی، به اهمیت عدالت در روابط اجتماعی و لزوم تحقق آن در جامعه اسلامی تاکید می‌کنند.
عدالت در اندیشه مطهری، صرفاً یک فضیلت اخلاقی فردی نیست، بلکه یک ضرورت اجتماعی و یک اصل اساسی برای بقا و پیشرفت جامعه است.
عدالت به معنای قرار دادن هر چیز در جای خود و دادن حق به هر ذی‌حق است.
این عدالت، شامل ابعاد مختلفی می‌شود:
عدالت توزیعی: توزیع عادلانه ثروت و فرصت‌ها در جامعه، به نحوی که همه افراد از امکانات لازم برای زندگی شرافتمندانه برخوردار باشند.
مطهری معتقد است که فقر و نابرابری اقتصادی، موجب فساد و انحطاط جامعه می‌شود.
عدالت قضائی: برخورد یکسان با همه افراد در برابر قانون و اجرای صحیح عدالت در مراجع قضائی.
استاد مطهری معتقد است که تبعیض در اجرای قانون، موجب بی‌اعتمادی مردم به نظام قضائی و بی‌ثباتی جامعه می‌شود.
عدالت سیاسی: مشارکت عادلانه همه افراد در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و دسترسی برابر به قدرت و مناصب سیاسی.
شهید مطهری معتقد است که استبداد و انحصار قدرت، موجب سرکوب استعدادها و نارضایتی مردم می‌شود.
عدالت فرهنگی: فراهم آوردن فرصت‌های برابر برای آموزش و پرورش و دسترسی به اطلاعات و فرهنگ برای همه افراد.
مطهری معتقد است که جهل و بی‌سوادی، موجب عقب‌ماندگی جامعه می‌شود.
آیت الله مرتضی مطهری تاکید می‌کند که تحقق عدالت اجتماعی، مستلزم تلاش همه افراد جامعه و مسئولیت‌پذیری دولت است.
دولت اسلامی باید با وضع قوانین عادلانه و اجرای صحیح آنها، زمینه را برای تحقق عدالت در همه ابعاد فراهم کند.
آزادی در اندیشه استاد مطهری
استاد مطهری آزادی را به عنوان حق طبیعی انسان و شرط لازم برای رشد و تعالی او می‌دانند.
با این حال، ایشان آزادی را مقید به ارزش‌های اخلاقی و مصالح اجتماعی می‌دانند و معتقدند که آزادی مطلق، موجب هرج و مرج و انحطاط جامعه می‌شود.
در کتاب پیرامون انقلاب اسلامی، ایشان به تفصیل به مفهوم آزادی و حدود آن در جامعه اسلامی می‌پردازند.
آزادی در اندیشه مطهری، یک حق طبیعی و ذاتی انسان است که از کرامت انسانی او نشأت می‌گیرد.
آزادی به معنای رهایی از قید و بندهای غیرضروری و داشتن اختیار در انتخاب مسیر زندگی است.
مطهری آزادی را به ۴ حق تقسیم می‌کند:
حق هر فرد برای داشتن هر عقیده‌ای که می‌خواهد و بیان آن، البته با رعایت حدود و موازین قانونی و اخلاقی.
حق هر فرد برای ابراز عقاید و نظرات خود در مسائل مختلف، البته با رعایت احترام به حقوق دیگران و مصالح جامعه.
حق هر فرد برای انتخاب شغل، محل زندگی، همسر، و سایر مسائل شخصی خود.
حق هر فرد برای مشارکت در فعالیت‌های سیاسی و انتخاب نمایندگان خود.
شهید مطهری تاکید می‌کند که آزادی نباید به معنای هرج و مرج و بی‌بندوباری باشد.
آزادی باید مقید به ارزش‌های اخلاقی و مصالح اجتماعی باشد.
آزادی نباید موجب تضییع حقوق دیگران و به خطر افتادن امنیت جامعه شود.
استاد مطهری با هرگونه تبعیض و نابرابری در جامعه مخالف است.
ایشان معتقدند که همه انسان‌ها از حقوق برابر برخوردارند و باید فرصت‌های برابر برای رشد و پیشرفت داشته باشند.
در کتاب نظام حقوق زن در اسلام، ایشان به بررسی حقوق زن در اسلام می‌پردازند و به رفع تبعیض‌های جنسیتی تاکید می‌کنند.برابری در اندیشه مطهری، به معنای یکسان بودن همه افراد در حقوق و فرصت‌ها است.
برابری به معنای نفی هرگونه تبعیض و نابرابری بر اساس نژاد، جنسیت، زبان، مذهب، و سایر عوامل است.
مطهری برابری را در ابعاد مختلفی مطرح می‌کند:
مسئولیت اجتماعی در اندیشه مطهری
او معتقد است همه افراد باید در برابر قانون یکسان باشند و هیچ‌کس نباید به دلیل موقعیت اجتماعی یا سیاسی خود، از مزایای ویژه‌ای برخوردار باشد.
شهید مطهری اعتقاد داشت همه افراد باید فرصت‌های برابر برای آموزش و پرورش، اشتغال، و پیشرفت داشته باشند.
رئیس شورای انقلاب اسلامی می‌گفت همه افراد باید حق داشته باشند در انتخابات شرکت کنند و به نمایندگان خود رأی دهند.
شهید مطهری معتقد است که برابری به معنای یکسان‌سازی نیست.
تفاوت‌های طبیعی و اکتسابی بین افراد وجود دارد و باید به آنها احترام گذاشت.
برابری به معنای آن است که همه افراد باید فرصت داشته باشند تا استعدادهای خود را شکوفا کنند و به بهترین شکل ممکن از توانایی‌های خود استفاده کنند.
مسئولیت اجتماعی در اندیشه شهید مطهری، به معنای تعهد هر فرد در قبال جامعه و تلاش برای بهبود وضعیت آن است.
مسئولیت اجتماعی شامل ابعاد مختلفی می‌شود: مطهری معتقد است که امر به معروف و نهی از منکر، یک وظیفه همگانی است و همه افراد باید در این زمینه مسئولیت‌پذیر باشند.
استاد مرتضی مطهری تاکید می‌کند که مسئولیت اجتماعی، یک شرط اساسی برای بقا و پیشرفت جامعه است.
جامعه‌ای که افراد آن نسبت به سرنوشت یکدیگر بی‌تفاوت باشند، به سرعت به سمت انحطاط و فروپاشی می‌رود.
شهید آیت الله مطهری جامعه اسلامی را جامعه‌ای می‌دانند که بر اساس ارزش‌های اسلامی بنا شده باشد.
در این جامعه، عدالت، آزادی، برابری، و مسئولیت اجتماعی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.
ایشان در کتاب پیرامون جمهوری اسلامی، به ویژگی‌های جامعه اسلامی و چگونگی تحقق آن می‌پردازند.
شهید مطهری معتقدند که اقتصاد اسلامی باید بر پایه عدالت و انصاف بنا شود.
ایشان با ربا، احتکار، و هرگونه استثمار مخالفند و معتقدند که دولت اسلامی باید در جهت توزیع عادلانه ثروت و تأمین نیازهای اساسی مردم تلاش کند.
او همچنین فرهنگ اسلامی را مجموعه‌ای از ارزش‌ها، باورها، و آداب و رسومی می‌دانند که از اسلام نشأت گرفته‌اند.
ایشان معتقدند که فرهنگ اسلامی باید در جامعه گسترش یابد و از نفوذ فرهنگ‌های بیگانه جلوگیری شود.
استاد مطهری سیاست اسلامی را سیاستی می‌دانند که بر پایه ارزش‌های اسلامی بنا شده باشد.
ایشان معتقدند که حکومت اسلامی باید در جهت تحقق عدالت، آزادی، و برابری در جامعه تلاش کند و از حقوق مردم دفاع کند.
آیت الله مرتضی مطهری، با ارائه اندیشه اجتماعی جامع و منسجم، نقش بسزایی در تبیین و توسعه اندیشه اسلامی ایفا کرده است.
اندیشه اجتماعی ایشان، بر پایه مبانی و اصولی همچون عدالت، آزادی، برابری، و مسئولیت اجتماعی استوار است و ابعاد مختلف جامعه اسلامی را در بر می‌گیرد.
این اندیشه، همچنان می‌تواند راهنمای عمل برای مسلمانان در جهت ساختن جامعه‌ای عادلانه، آزاد، و پیشرفته باشد.