شرحی بر انشراح سوره قیامت کتاب قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام

شرحی بر انشراح سوره قیامت کتاب قرآن

 

(خداوند مالک و روشنگر و هدایتگر دینِ انسانها می باشد)

1. سوره ۷۵: القيامة - جزء ۲۹ - ترجمه مکارم شیرازی

 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان

لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ ﴿۱﴾ سوگند به روز قيامت. (۱)

وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ ﴿۲﴾ و سوگند به نفس لوامه، وجدان بيدار و ملامتگر، (كه رستاخيز حق است). (۲)

أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ ﴿۳﴾ آيا انسان مي‏پندارد كه استخوانهاي او را جمع نخواهيم كرد؟ (۳)

بَلَى قَادِرِينَ عَلَى أَنْ نُسَوِّيَ بَنَانَهُ ﴿۴﴾ آري قادريم كه (حتي خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرتب كنيم. (۴)

بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسَانُ لِيَفْجُرَ أَمَامَهُ ﴿۵﴾ (انسان شك در معاد ندارد) بلكه او مي‏خواهد (آزاد باشد و) مادام العمر گناه كند. (۵)

يَسْأَلُ أَيَّانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ ﴿۶﴾ (لذا) مي‏پرسد قيامت كي خواهد آمد. (۶)

فَإِذَا بَرِقَ الْبَصَرُ ﴿۷﴾ در آن هنگام چشمها از شدت وحشت به گردش در مي‏آيد. (۷)

وَخَسَفَ الْقَمَرُ ﴿۸﴾ و ماه بينور گردد. (۸)

وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ ﴿۹﴾ و خورشيد و ماه يكجا جمع شوند. (۹)

يَقُولُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ أَيْنَ الْمَفَرُّ ﴿۱۰﴾ آن روز انسان مي‏گويد: را فرار كجاست ؟ (۱۰)

كَلَّا لَا وَزَرَ ﴿۱۱﴾ هرگز چنين نيست، راه فرار و پناهگاهي وجود ندارد. (۱۱)

إِلَى رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ ﴿۱۲﴾ و قرارگاه نهائي تنها به سوي پروردگار تو است. (۱۲)

يُنَبَّأُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَأَخَّرَ ﴿۱۳﴾ و در آن روز انسان را از تمام كارهائي كه از پيش يا پس فرستاده، آگاه مي‏كنند. (۱۳)

بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ ﴿۱۴﴾ بلكه انسان خودش از وضع خود آگاه است. (۱۴)

وَلَوْ أَلْقَى مَعَاذِيرَهُ ﴿۱۵﴾ هر چند (در ظاهر) براي خود عذرهائي بتراشد. (۱۵)

لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ ﴿۱۶﴾ زبانت را به خاطر عجله براي خواندن آن (قرآن) حركت مده. (۱۶)

إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ ﴿۱۷﴾ چرا كه جمع و خواندن آن بر عهده ماست. (۱۷)

فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ ﴿۱۸﴾ و هنگامي كه ما آن را خوانديم از آن پيروي كن. (۱۸)

ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ ﴿۱۹﴾ سپس بيان (و توضيح) آن نيز بر عهده ماست. (۱۹)

كَلَّا بَلْ تُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ ﴿۲۰﴾ چنين نيست كه شما مي‏پنداريد (و دلايل معاد را مخفي مي‏شمريد) بلكه شما دنياي زودگذر را دوست داريد (و هوسراني بيقيد و شرط را). (۲۰)

وَتَذَرُونَ الْآخِرَةَ ﴿۲۱﴾ و آخرت را رها مي‏كنيد. (۲۱)

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ ﴿۲۲﴾ در آن روز صورتهائي شاداب و مسرور است. (۲۲)

إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ ﴿۲۳﴾ و به پروردگارش مي‏نگرد! (۲۳)

وَوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ بَاسِرَةٌ ﴿۲۴﴾ و در آن روز صورتهائي درهم كشيده است. (۲۴)

تَظُنُّ أَنْ يُفْعَلَ بِهَا فَاقِرَةٌ ﴿۲۵﴾ زيرا مي‏داند عذابي در مورد او انجام مي‏شود كه پشت را درهم مي‏شكند! (۲۵)

كَلَّا إِذَا بَلَغَتِ التَّرَاقِيَ ﴿۲۶﴾ چنين نيست، او هرگز ايمان نمي‏آورد تا جان به گلوگاهش ‍ رسد. (۲۶)

وَقِيلَ مَنْ رَاقٍ ﴿۲۷﴾ و گفته شود: آيا كسي هست كه اين بيمار را از مرگ نجات دهد؟! (۲۷)

وَظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ ﴿۲۸﴾ و يقين به فراق از دنيا پيدا كند. (۲۸)

وَالْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ ﴿۲۹﴾ و ساق پاها (از شدت جان دادن) به هم مي‏پيچيد. (۲۹)

إِلَى رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمَسَاقُ ﴿۳۰﴾ (آري) در آن روز مسير همه به سوي (دادگاه) پروردگارت خواهد بود. (۳۰)

فَلَا صَدَّقَ وَلَا صَلَّى ﴿۳۱﴾ او هرگز ايمان نياورد و نماز نخواند (۳۱)

وَلَكِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّى ﴿۳۲﴾ بلكه تكذيب كرد، و روي گردان شد. (۳۲)

ثُمَّ ذَهَبَ إِلَى أَهْلِهِ يَتَمَطَّى ﴿۳۳﴾ سپس به سوي خانواده خود بازگشت در حالي كه متكبرانه قدم بر مي‏داشت. (۳۳)

أَوْلَى لَكَ فَأَوْلَى ﴿۳۴﴾ عذاب الهي براي تو شايسته تر است، شايسته تر! (۳۴)

ثُمَّ أَوْلَى لَكَ فَأَوْلَى ﴿۳۵﴾ سپس عذاب الهي براي تو شايسته تر است، شايسته تر! (۳۵)

أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى ﴿۳۶﴾ آيا انسان گمان مي‏كند بيهوده و بيهدف رها مي‏شود؟ (۳۶)

أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيٍّ يُمْنَى ﴿۳۷﴾ آيا او نطفه‏ اي از مني كه در رحم ريخته مي‏شود نبود؟ (۳۷)

ثُمَّ كَانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّى ﴿۳۸﴾ سپس به صورت خون بسته در آمد، و او را آفريد و موزون ساخت ؟ (۳۸)

فَجَعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى ﴿۳۹﴾ و از او دو زوج مذكر و مؤ نث آفريد. (۳۹)

أَلَيْسَ ذَلِكَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتَى ﴿۴۰﴾ آيا چنين كسي قادر نيست كه مردگان را زنده كند؟! (۴۰)

 

2.  اطلاعات عمومي سوره قيامت:

75 ـ قيامت ـ مكي ـ 40 آيه ـ 199 كلمه ـ 652 حرف

(معني): برخاستن، نام رستاخيز عمومي.

(علت نامگذاري): آيه اول مي باشد كه خداوند به قيامت قسم ياد كرده است و اكثر آيات اين سوره اوضاع و احوال روز قيامت را بيان مي كند. - آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 105 – جعفر شيخ الاسلامي.

(مأخذ نامگذاري): سوره قيامت به معني رستاخيز،مأخذ نامگذاري آيه اول سوره است. - دانستنيهاي قرآن – ص 181 و 182 – مصطفي اسرار.

(نامهاي ديگر):لا اقسم.

(ترتيب نزول و جمع آوري سوره قيامت):

به ترتيب جمع آوري،هفتاد و پنجمين سوره است.

به ترتيب نزول،سي اُمين سوره است كه بعد از سوره«قارعه»و قبل از سوره«همزه»نازل شده است.

(ترتيب آغاز و پايان سوره قيامت):

آغاز:«لا اُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيمَهِ وَ لا اُقْسِمُ بِاَّلنَّفْس اللَّوّامَهِ».

پايان:«اَلَيْسَ ذلِكَ بِقادِرٍ عَلي اَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتي».- آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 105 – جعفر شيخ الاسلامي.

(پرسشهای عمومي سوره قيامت):

1ـ  یک خصوصیت دستوری سوره قیامت چیست؟ در اين سوره سوگند به صورت جمله خبري بيان شده است. - آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 21 – جعفر شيخ الاسلامي.

2ـ نام ديگر سوره قيامت چيست؟ سوره لا اقسم. - پرسش و پاسخ هايي در شناخت تاريخ و علوم قرآني – ص 113 – دكتر مجيد معارف.

3ـ آيا تعبير«قرآن»در تمام موارد به كار رفته در قرآن به عنوان نام كتاب الهي است؟خير در 2 مورد در آيات 17 و 18 سوره قيامت كه به مفهوم لغوي تأليف و قرائت به كار رفته است. (در آيات 17 و 18 سوره قيامت نيز آمده است:«اِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ فَاِذا قَرَأناهُ فاتَّبعْ قُرْآنَهُ»كه در اين دو آيه نيز كلمه قرآن به معناي تأليف يا قرائت آمده است)

4ـ آيه اي از قرآن در مورد اصل:«تفسير قرآن به قرآن»ذكر كنيد؟خداوند در آيه 19 از سوره قبيامت مي فرمايد:«ثُمَّ اِنَّ عَلَيْنا بَيانَهُ»يعني:بيان قرآن هم بر عهده خود ماست. پرسش و پاسخ هايي در شناخت تاريخ و علوم قرآني – ص 33 / 261 – دكتر مجيد معارف.

5- محتواي سوره قيامت کتاب قرآن در رابطه با چه موضوعاتی هست؟

1- ذكر حوادث عجيب و بسيار هولناكي كه در پايان اين جهان و آغاز قيامت  اتفاق مي افتد(اشراط الساعه).

2- اوضاع نيكوكاران و بدكاران در روز قيامت.

3- هدف آفرينش انسان و رابطه آن با مسأله معاد. - آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 105 – جعفر شيخ الاسلامي

3. نظریات و پیامها و راهبردها و راهکارهای شرحی بر انشراح سوره قیامت کتاب قرآن

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان

1. نظریات و رهنمودهای آیه اول و دوم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"( لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ ﴿۱﴾ سوگند به روز قيامت. (۱) وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ ﴿۲﴾ و سوگند به نفس لوامه، وجدان بيدار و ملامتگر، (كه رستاخيز حق است). (۲))"، دلالت دارد بر اینکه:   1- خداوند برای بیان حقایق به عظمت خلایق و فرآیند برنامه هایش سوگند یاد نموده است. 2- در آیه اول سوره قیامت کتاب قرآن خداوند برای بیان حقایق به عظمت برنامه و خلقت فرآیند قیامت سوگند یاد نموده است. 3- در آیه دوم سوره قیامت کتاب قرآن خداوند برای بیان حقایق به نفس لوامه انسانها که وجدان بیدار انسانهاست و انسان را از انجام کار اشتباه و نادرست باز می دارد، سوگند یاد نموده است.4- موضوع آیات اول و دوم سوره قیامت سوگند درباره قیامت و نفس لوامه انسان است و از نظر اصول دین اسلام به مبحث معاد انسانها مربوط می شود.
2. نظریات و رهنمودهای آیه سوم و چهارم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"( أ َيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ ﴿۳﴾ آيا انسان مي‏پندارد كه استخوانهاي او را جمع نخواهيم كرد؟ (۳)بَلَى قَادِرِينَ عَلَى أَنْ نُسَوِّيَ بَنَانَهُ ﴿۴﴾ آري قادريم كه (حتي خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرتب كنيم. (۴))"، دلالت دارد بر اینکه:   1- خداوند زمانی که انسانها را در شک و تردید دیده است، از آنها پرسش نموده است تا آنها را به خود بیاورد تا حقیقت را از زبان آیاتِ حقِ کتاب قرآن دریابند.2- در آیه سوم سوره قیامت کتاب قرآن خداوند از انسانها پرسیده است که آیا می پندارند که خداوند قادر نیست که استخوانهای انسانها را بعد از مرگ جمع نماید؟ 3- در آیه چهارم سوره قیامت خداوند با روشنگری، انسانها را آگاه  نموده است که خداوند نه تنها استخوانهای انسانها را برای هر فردی جمع می نماید بلکه خداوند قادر است خطوط سر انگشتان انسانها را موزون و مرتب نماید. 4- توانمندی و علم خداوند و قدرت و نظم خداوند از صفات بسیار بی نظیر و متعالی خداوند است و هیبت توانمندیهای خداوند بسیار باشکوه هست. 5- موضوع آیات سوم و چهارم سوره قیامت به ذهنیت بعضی از انسانها در رابطه با مسائل قیامت انسانها بعد از مرگ مربوط می شود و از نظر اصول دین به مسائل معاد مربوط می شود.
3. نظریات و رهنمودهای آیه پنجم تا نهم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"(بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسَانُ لِيَفْجُرَ أَمَامَهُ ﴿۵﴾ (انسان شك در معاد ندارد) بلكه او مي‏خواهد (آزاد باشد و) مادام العمر گناه كند. (۵) َسْأَلُ أَيَّانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ ﴿۶﴾ (لذا) مي‏پرسد قيامت كي خواهد آمد. (۶) فَإِذَا بَرِقَ الْبَصَرُ ﴿۷﴾ در آن هنگام چشمها از شدت وحشت به گردش در مي‏آيد. (۷) وَخَسَفَ الْقَمَرُ ﴿۸﴾ و ماه بي نور گردد. (۸) وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ ﴿۹﴾ و خورشيد و ماه يكجا جمع شوند. (۹))"، دلالت دارد بر اینکه:1- در آیه پنجم سوره قیامت کتاب قرآن علت اینکه انسانها قیامت را باور ندارند بخاطر تمایل به بی بندوباری و آزاد بودن است برای اینکه هر چه بخواهند گناه نمایند وعظمت آفرینش آنقدر هست که باور نمایند که خداوند می خواهد می تواند قیامت را به تعالی برپا نماید.2- به دلیل اینکه انسانها در مورد زمان وقوع قیامت پرسش می نمایند و می پرسند قیامت کی خواهد آمد، نسان دهند و دلیل این است که انسانها به قیامت باور دارند. 3- از جمله وقایع زمان وقوع قیامت عبارت است از : 1- در آن هنگام چشمها از شدت وحشت به گردش در مي‏آيد. 2- ماه بي نور گردد. 3- خورشيد و ماه يكجا جمع شوند. 4- موضوع آیات پنجم تا نهم سوره قیامت در رابطه با انسانها و مسائل قیامت است و از نظر اصول دین به اصل معاد و قیامت انسانها مربوط می شود.
4. نظریات و رهنمودهای آیه دهم تا پانزدهم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"(َقُولُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ أَيْنَ الْمَفَرُّ ﴿۱۰﴾ آن روز انسان مي‏گويد: راه فرار كجاست ؟ (۱۰) كَلَّا لَا وَزَرَ ﴿۱۱﴾ هرگز چنين نيست، راه فرار و پناهگاهي وجود ندارد. (۱۱)إِلَى رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ ﴿۱۲﴾ و قرارگاه نهائي تنها به سوي پروردگار تو است. (۱۲)يُنَبَّأُ الْإِنْسَانُ يَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَأَخَّرَ ﴿۱۳﴾ و در آن روز انسان را از تمام كارهائي كه از پيش يا پس فرستاده، آگاه مي‏كنند. (۱۳) بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ ﴿۱۴﴾ بلكه انسان خودش از وضع خود آگاه است. (۱۴) وَلَوْ أَلْقَى مَعَاذِيرَهُ ﴿۱۵﴾ هر چند (در ظاهر) براي خود عذرهائي بتراشد. (۱۵))"، دلالت دارد بر اینکه:   1- آیه ده سوره قیامت متذکر این مسئله است که حال بعضی از انسانها در قیامت این است که به دنبال پیدا نمودن راه فرارو پناهگاهی برای نجات خود از قیامت هستند، در حالی که راه فرار و پناهگاهی برای نجات به جز اعمال انسانها وجود ندارد. ( انسانها باید بدانند آنچه که در قیامت با خود خواهند برد و راه نجاتشان است اعمال آنهاست که باید مطابق صراط مستقیم دین خداوند و رضایتمندی دین خداوند اسلامِ شیعۀ چهارده معصوم سلام الله علیه باید باشد. )2- قرارگاه نهائی انسانها بسوی خداوند است که قیامت برای رفتن بسوی خداوند، زمان انتهائی انسانهاست به همین دلیل انسانها در این دنیا باید خود را آماده نمایند تا به تعالی و رضایتمندی خداوند حجتهای معصوم خداوند پیش خداوند حاضر شوند. 3- انسانها به اذن خداوند در قیامت از اعمال تمام عمر خود که از پیش تلاش نموده اند، بصیرت پیدا می کنند و آگاه می شوند . 4- انسانها بعد از آگاه شدن از کار خود برای اشتباهات کارشان عذرهائی می آورند ولی با این وجود نسبت به اشتباه انجام دادن کارهای خود بصیر و آگاه می شوند. 5- آیات دهم تا پانزدهم سوره قیامت به موضوع انسانها و مسائل قیامت مربوط می شود و از نظر اصول دین اسلام به اصل معاد و قیامت انسانها مربوط می شود.

 

5. نظریات و رهنمودهای آیه شانزدهم تا نوزدهم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"(لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ ﴿۱۶﴾ زبانت را به خاطر عجله براي خواندن آن (قرآن) حركت مده. (۱۶)

إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ ﴿۱۷﴾ چرا كه جمع و خواندن آن بر عهده ماست. (۱۷) فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ ﴿۱۸﴾ و هنگامي كه ما آن را خوانديم از آن پيروي كن. (۱۸) ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ ﴿۱۹﴾ سپس بيان (و توضيح) آن نيز بر عهده ماست. (۱۹))"، دلالت دارد بر اینکه:   1- انسانها نباید خود را جلوتر از فرمان و آیات خدا جلوتر بدانند بلکه ولایت خداوند ایجاب می نماید که حتی پیامبر حضرت محمد سلام الله علیه منتظر نزول آیات وحی خداوند بماند و حتّی کمیّت و کیفیّت توضیح آیات خداوند را بر اساس وحی الهی میزان نماید، بنابراین حجتهای معصوم تحت ولایت الهی کارهای خود در امر رسالت تبلیغ دین خداوند و احکام و فرامین الهی انجام می دادند و جز به اذن خداوند و به تعالی هدایت الهی، خود از خود تصمیمی نمی گرفتند و بنابراین همۀ انسانها باید تحت ولایت خداوند و حجتهای معصوم خداوند چنان قرار گیرند که کارهای خود را تحت الامر حجتهای معصوم خداوند انجام دهند تا از خواست نفسانیات خود بر خود و دیگران ولایت نداشته باشند بلکه تحت ولایت خداوند و حجتهای بر حق خداوند، ( پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه و "حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها دختر پیامبر اکرم و همسر و مادر امام "و دوازده جانشین بر حق حضرت محمد سلام الله علیهم)، خود را قرار دهند و دستورات و رهنمودها و نظریات آنان را با فقاهت در دین خداوند بدست آورند و یا تحت ولایت فقیه دینی که تحت ولایت چهارده معصوم سلام الله علیهم حضرت محمد سلام الله علیه و حضرت زهرا سلام الله علیها و دوازده امام معصوم ( که اولینشان حضرت علی سلام الله علیه می باشد و آخرینشان حضرت مهدی موعود قائم آل محمد سلام الله علیهم می باشد)، به تعالی اعمال بندگی نمودنِ خداوند را انجام دهند آن چنان که هم در این دنیا که زندگی می کنند، سعادتمند شوند و هم در دنیای دیگر که بعد از برپائی قیامت است سعادتمند و رستگار شوند. 2- توضیح آیات حق خداوند که بزرگان آفرینش حجتهای معصومش را هدایت می نماید، بر عهدۀ خداوند می باشد تا انسانها را هدایت نمایند.  3- همۀ کیفیت و کمیّت آیات قرآن بر عهدۀ خداوند بوده است. 4- خداوند در آیات شانزدهم تا نوزدهم سورۀ قیامت ولایت پذیری الهی را به انسانها و بخصوص پیامبر خداوند و حجتهای معصومش متذکر شده است و در واقع خداوند بطور جدی رسول خود را و حجتهای معصومش را آموزش داده است و تربیّت الهی نموده است و به حق که پیامبر خداوند حضرت محمد سلام الله علیه و حجتهای معصوم خداوند کاری بدون اجازۀ خداوند انجام نمی دهند و همۀ کارهایشان با مجوز و اذن خداوند صورت می پذیرد. 5- موضوع آیات شانزدهم تا نوزدهم در رابطه با امر ولایت پذیری خداوند توسط حجتهای معصوم می باشد و از نظر اصول دین و اعتقادات اسلامی به اصل توحید و نبوت و امامت مربوط می شود.

6. نظریات و رهنمودهای آیه بیستم و بیست و یکم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"(كَلَّا بَلْ تُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ ﴿۲۰﴾ چنين نيست كه شما مي‏پنداريد (و دلايل معاد را مخفي مي‏شمريد) بلكه شما دنياي زودگذر را دوست داريد (و هوسراني بيقيد و شرط را). (۲۰) وَتَذَرُونَ الْآخِرَةَ ﴿۲۱﴾ و آخرت را رها مي‏كنيد. (۲۱))"، دلالت دارد بر اینکه:    1- یکی از دلایل غفلت از قیامت و آخرت تمایلات نفسانی انسانها به بی بندوباری و خوشیهای زودگذر می باشد. 2- انسانها باید برای سعادتمندی خود، به آخرت و دنیای دیگری که محصول میزان ولایت پذیری الهی آنها می باشد، توجّه لازم و کافی را داشته باشند و از رهنمودهای قرآن و حجتهای معصوم خداوند بخصوص چهارده معصوم سلام الله علیهم اطاعت کافی داشته باشند تا در دو دنیا سعادتمند شوند. 3- موضوع آیات بیستم و بیست و یکم مسائل انسانی هست که منجر به تکذیب قیامت و تمایل نداشتن به توجّه به قیامت و دنیای بعد از این دنیا می باشد و از نظر اصول دین اعتقادات اسلامی به امر توحید و نبوت و امامت و قیامت انسانها مربوط می شود.
7. نظریات و رهنمودهای آیه بیست و دوم تا بیست و چهارم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"(وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ ﴿۲۲﴾ در آن روز صورتهائي شاداب و مسرور است. (۲۲) إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ ﴿۲۳﴾ و به پروردگارش مي‏نگرد! (۲۳) وَوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ بَاسِرَةٌ ﴿۲۴﴾ و در آن روز صورتهائي درهم كشيده است. (۲۴))"، دلالت دارد بر اینکه:1- در قیامت انسانها به سوی خداوند مراجعه می نمایند و متوجّه اعمال خویش می شوند. 2- در قیامت بعضی چهرهها صورتهایشان شاداب و مسرور و راضی از رضایتمندی خداوند از اعمالشان است و به خداوند نظر می نمایند و بعضی چهرهها صورتهایشان غمگین و در هم کشیده و ناراحت از عدم رضایت خداوند از اعمالشان می باشد.    3- در این دنیا انسانها، لازم است تا دیر نشده، به فکر میزان نمودن اعمال خود به رضایتمندی رهنمودها و فرامین خداوند و چهارده معصوم سلام الله علیهم ( حضرت محمد سلام الله علیه و حضرت فاطمۀ زهرا سلام الله علیها و دوازده امام معصوم ) باشند.  4- موضوع آیات بیست و دوم تا بیست و چهارم سوره قیامت در رابطه با وقایع انسانها در روز قیامت می باشد و از نظر اعتقادی اصول دین اسلام به اصل معاد و قیامت انسانها مربوط می شود.

 

8. نظریات و رهنمودهای آیه بیست و پنجم تا سی و پنجم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"(تَظُنُّ أَنْ يُفْعَلَ بِهَا فَاقِرَةٌ ﴿۲۵﴾ زيرا مي‏داند عذابي در مورد او انجام مي‏شود كه پشت را درهم مي‏شكند! (۲۵) كَلَّا إِذَا بَلَغَتِ التَّرَاقِيَ ﴿۲۶﴾ چنين نيست، او هرگز ايمان نمي‏آورد تا جان به گلوگاهش ‍ رسد. (۲۶) وَقِيلَ مَنْ رَاقٍ ﴿۲۷﴾ و گفته شود: آيا كسي هست كه اين بيمار را از مرگ نجات دهد؟! (۲۷)

وَظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ ﴿۲۸﴾ و يقين به فراق از دنيا پيدا كند. (۲۸) وَالْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ ﴿۲۹﴾ و ساق پاها (از شدت جان دادن) به هم مي‏پيچيد. (۲۹) إِلَى رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمَسَاقُ ﴿۳۰﴾ (آري) در آن روز مسير همه به سوي (دادگاه) پروردگارت خواهد بود. (۳۰) فَلَا صَدَّقَ وَلَا صَلَّى ﴿۳۱﴾ او هرگز ايمان نياورد و نماز نخواند (۳۱)وَلَكِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّى ﴿۳۲﴾ بلكه تكذيب كرد، و روي گردان شد. (۳۲)ثُمَّ ذَهَبَ إِلَى أَهْلِهِ يَتَمَطَّى ﴿۳۳﴾ سپس به سوي خانواده خود بازگشت در حالي كه متكبرانه قدم بر مي‏داشت. (۳۳)أَوْلَى لَكَ فَأَوْلَى ﴿۳۴﴾ عذاب الهي براي تو شايسته تر است، شايسته تر! (۳۴)ثُمَّ أَوْلَى لَكَ فَأَوْلَى ﴿۳۵﴾ سپس عذاب الهي براي تو شايسته تر است، شايسته تر! (۳۵))"، دلالت دارد بر اینکه:   1- دلیل ناراحتی انسانها بر اساس نتایج اعمالشان و عدم رضایتمندی خداوند عبارت است از مسائلی که در قیامت متوجه آن می شوند که از جمله عبارت است از :1- انسان بر اثر اعمال ناپسندش متوجه می شود که عذابي در مورد او انجام مي‏شود كه پشت را درهم مي‏شكند! 2- زمانی انسان متوجه اشتباهاتش می شود که دیر شده است و  جانش به گلوگاه رسیده است. 3- انسان متکبری که هرگز نماز نمی خواند و قیامت را انکار می کند برای اینکه بتواند به طَمعهایِ  نفسانی خود که به اشتباه هست و او را لاآبالی و آزاد از رهنمودهای الهی می نماید جامع عمل بپوشاند حتی اگر به نزد خانواده اش از اعمال بد خود به تکبر بر گشته باشد، عاقبت شایسته و سزاوار عذاب الهی می گردد. 4- میزان نماز صحیح و خداپسندانه از جمله کارهائی هست که تکبر و انکار قیامت و رذائل را در انسانها ضعیف و پاک می گرداند و موجب می شود که انسانها به انجام کارها بر اساس رضایتمندی خداوند توجّه بیشتری داشته باشند. 5- موضوع آیات بیست و پنجم تا سی و پنجم سوره قیامت علل جهنمی شدن انسانهای متکبر و بی نماز و منکر قیامت می باشد و از نظر اصول دین به اصل معاد و قیامت انسانها مربوط می شود.

9. نظریات و رهنمودهای آیه سی و ششم تا چهلم سوره قیامت کتاب قرآن در عبارتهایِ"(أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى ﴿۳۶﴾ آيا انسان گمان مي‏كند بيهوده و بيهدف رها مي‏شود؟ (۳۶) أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيٍّ يُمْنَى ﴿۳۷﴾ آيا او نطفه‏ اي از مني كه در رحم ريخته مي‏شود نبود؟ (۳۷)

ثُمَّ كَانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّى ﴿۳۸﴾ سپس به صورت خون بسته در آمد، و او را آفريد و موزون ساخت ؟ (۳۸) فَجَعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَيْنِ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى ﴿۳۹﴾ و از او دو زوج مذكر و مؤ نث آفريد. (۳۹) أَلَيْسَ ذَلِكَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتَى ﴿۴۰﴾ آيا چنين كسي قادر نيست كه مردگان را زنده كند؟! (۴۰))"، دلالت دارد بر اینکه:   1- انسان چگونه می پندارد بی هدف آفریده شده است در حالی که خداوند دارای توانمندیهای زیادی هست و به تعالی انسانها را آفریده است که نشانگر عظمت قدرت و علم و حکمت و توانمندیهای خداوند به نظم و تعالی می باشد و برای خداوند جمع کردن مردهها و زنده کردن انسانها و محشور کردن آنها در قیامت ذره ای مشکل نیست و به راحتی کارهای بزرگ را خداوند دقیق به تعالی و کمالات لازم  انجام می دهد.  2- خداوند در آفرینش انسانها کارهای فوق را به تعالی انجام داده است: 1- خداوند از نطفه ای که از پدر در رحم مادر قرار داده شده است، انسانی آفریده است. 2- خداوند نطفه را به صورت علقه خون بسته درآورد و علقه را به انسانی موزون به تعالی میزان نمود. از علقه زوج مؤنث و مذکر را خلق کرد.

 3-  پس خداوندی که چنین آفرینش متعالی از انسانها آفریده است، جمع کردن مردگان و محشور نمودن آنها در قیامت بسیار آسان است. 4- موضوع آیات سی و ششم تا چهلم سوره قیامت هدایت انسانها از جانب خداوند برای پذیرش امر قیامت می باشد و خداوند با آیات فوق تلاش داشته تا انسانها را از غفلت و انکار قیامت به درآورد و آنها را تسلیم رهنمودها و فرامین حق خودش و حجتهای معصومش بنمایاند و از نظر اصول دین اعتقادات اسلامی به اصل توحید و عدل و معاد و قیامتِ انسانها مربوط می شود.

 

4. نظریات بزرگان جهان در رابطه با آیات سوره قیامت کتاب قرآن

1. الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تُقَدِّمِ الذَّنْبَ وَ لَا تُؤَخِّرِ التَّوْبَهًَْ وَ لَکِنْ قَدِّمِ التَّوْبَهًَْ وَ أَخِّرِ الذَّنْبَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ. پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای پسر مسعود! گناه را جلو نیانداز و توبه را به تأخیر نیفکن، بلکه توبه را جلو بیانداز و گناه را به تأخیر بیفکن. که خداوند در کتاب خود می‌فرماید: بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ. بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۰۵/ مکارم الأخلاق، ص۴۵۳.
2. الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقْرَأُ بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسَانُ لِیَفْجُرَ أَمَامَهُ أَیْ یُکَذِّبَهُ. امام صادق (علیه السلام)- حلبی گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ یعنی اینکه وی را تکذیب کند. تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۷۱۶.
3. الباقر (علیه السلام)- لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ دَخَلَ أَبُوبَکْرٍ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ سَلِّمْ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ قَالَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ ثُمَّ دَخَلَ عُمَرُ قَالَ سَلِّمْ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ قَالَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ فَقَالَ ثُمَّ نَزَلَتْ یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ قَالَ مَا قَدَّمَ مِمَّا أُمِرَ بِهِ وَ مَا أَخَّرَ مِمَّا لَمْ یَفْعَلْهُ لَمَّا أُمِرَ بِهِ مِنَ السَّلَامِ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ.

امام باقر (علیه السلام)- هنگامی‌که این آیه نازل شد: بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ، ابوبکر نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «بر علی (علیه السلام) به‌عنوان امیرمؤمنان سلام کن». گفت: «[این دستور] از طرف خدا و از طرف رسول او است»؟ فرمود: «از طرف خدا و از طرف رسول او است». سپس عمر وارد شد. فرمود: «بر علی (علیه السلام) به‌عنوان امیرمؤمنان سلام کن». گفت: «[این دستور] از طرف خدا و از طرف رسول او است»؟ فرمود: «از طرف خدا و از طرف رسول او است». سپس نازل شد: یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِماقَدَّمَ وَ أَخَّرَ. (قیامت/۱۳)» آنچه پیش فرستاده [که عبارت است] از چیزهایی که به او دستور داده شده و آنچه تأخیر انداخته [که عبارت است] از چیزهایی که انجام نداده هنگامی‌که به او دستور داده شد که بر علی (علیه السلام) به‌عنوان امیرمؤمنان سلام کند. بحارالأنوار، ج۳۷، ص۳۲۸/ الیقین، ص۴۰۷

4. الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ إِیَّاکَ أَنْ تَسُنَّ سُنَّهًًْ بِدْعَهًًْ فَإِنَّ الْعَبْدَ إِذَا سَنَّ سُنَّهًَْ سَیِّئَهًًْ لَحِقَهُ وِزْرُهَا وَ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّر. پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای پسر مسعود! مبادا اینکه بدعتی در دین گذاری زیرا که بنده هرگاه سنّت بدی ایجاد کند گناهش و گناه کسی که به آن عمل کرده به او می‌پیوندد خدای تعالی فرموده است: و آنچه را از پیش فرستاده‌اند و تمام آثار آن‌ها را می نویسیم. (یس/۱۲) و نیز فرموده است: یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّر. بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۰۵/ مکارم الأخلاق، ص۴۵۳

 

5. الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنِ ابْنِ‌دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ ... ثُمَّ نَزَلَتْ یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ قَالَ مَا قَدَّمَ مِمَّا أُمِرَ بِهِ وَ مَا أَخَّرَ مِمَّا لَمْ یَفْعَلْهُ لَمَّا أُمِرَ بِهِ مِنَ السَّلَامِ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ. امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم از ابن‌درّاج و ایشان از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده است که... سپس آیه: یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ نازل شد؛ فرمود: «آنچه پیش فرستاده [که عبارت است] از چیزهایی که به او دستور داده شده و آنچه تأخیر انداخته [که عبارت است] از چیزهایی که انجام نداده است. هنگامی‌که به او دستور داده شد که بر علی (علیه السلام) به ‌عنوان امیرمؤمنان سلام کند». بحارالأنوار، ج۳۷، ص۳۲۸/ الیقین، ص۴۰۷
6. الصّادق (علیه السلام)- عُمَرَ‌بْنِ‌یَزِیدَ قَالَ إِنِّی لَأَتَعَشَّی عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) إِذْ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ وَ لَوْ أَلْقی مَعاذِیرَهُ یَا بَا حَفْصٍ مَا یَصْنَعُ الْإِنْسَانُ أَنْ یَتَقَرَّبَ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بِخِلَافِ مَا یَعْلَمُ اللَّهُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَقُولُ مَنْ أَسَرَّ سَرِیرَهًًْ رَدَّاهُ اللَّهُ رِدَاءَهَا إِنْ خَیْراً فَخَیْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً. امام صادق (علیه السلام)- عمربن‌یزید می‌گوید: شام نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که این آیات را تلاوت نمود: بَلِ الْإِنسَانُ عَلَی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ، وَلَوْ أَلْقَی مَعَاذِیرَهُ، و فرمود: «ای اباحفص! انسان چگونه می‌تواند با خصلتی ظاهری به خداوند نزدیک شود، درحالی‌که خداوند از حقیقت و اخلاق و خصال وی آگاه است»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «هرکس راز و خصلتی درونی را پنهان کند، خداوند لباس آن خصلت را به وی می‌پوشاند، خواه خیر و خوبی باشد، و خواه شرّ و بدی باشد». الکافی، ج۲، ص۲۹۶/ الکافی، ج۲، ص۲۹۴/ بحارالأنوار، ج۶۹، ص۲۸۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۱، ص۶۵/ نورالثقلین.
7. الصّادق (علیه السلام)- مَا یَصْنَعُ أَحَدُکُمْ أَنْ یُظْهِرَ حَسَناً وَ یُسِرَّ سَیِّئاً أَ لَیْسَ یَرْجِعُ إِلَی نَفْسِهِ فَیَعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ لَیْسَ کَذَلِکَ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ إِنَّ السَّرِیرَهًَْ إِذَا صَحَّتْ قَوِیَتِ الْعَلَانِیَهًُْ.

امام صادق (علیه السلام)- چگونه می‌تواند کارهای نیک خود را نمایان سازد و کارهای بد را پنهان سازد؟ آیا به خویش باز نمی­گردد، تا دریابد که درون او با بیرونش یکسان نیست؟ خداوند عزّ‌وجلّ در این زمینه می­فرماید: بَلِ الْإِنسَانُ عَلَی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ، اگر ذات انسان (خصلت‌های درونی انسان) نیکو شود، ظاهر (خصلت‌های ظاهری) او نیز نیکو و توانمند می‌گردند. الکافی، ج۲، ص۲۹۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۱، ص۶۴/ بحارالأنوار، ج۷، ص۸۷/ نورالثقلین/

 

8. الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ مَا حَدُّ الْمَرَضِ الَّذِی یُضْطَرُّ صَاحِبُهُ وَ الْمَرَضِ الَّذِی یَدَعُ صَاحِبُهُ فِیهِ الصَّلَاهًَْ قَائِماً قَالَ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ قَالَ ذَاکَ إِلَیْهِ هُوَ أَعْلَمُ بِنَفْسِهِ.

امام باقر (علیه السلام)- از امام باقر (علیه السلام) پرسیده شد: «در چه صورتی بیماران باید افطار کنند و نشسته نماز بخوانند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ تشخیص این‌گونه مسائل به عهده‌ی بیمار است. هر بیماری به حال خود داناتر است». تهذیب الأحکام، ج۳، ص۱۷۷/ الإستبصار، ج۲، ص۱۱۴/ الکافی، ج۴، ص۱۱۸/ وسایل الشیعهًْ، ج۵، ص۴۹۴؛ «بتفاوت»/ وسایل الشیعهًْ، ج۵، ص۴۹۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۰، ص۲۲۰/ نورالثقلین

9. الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْخَفْقَهًِْ وَ الْخَفْقَتَیْنِ فَقَالَ مَا أَدْرِی مَا الْخَفْقَهًِْ وَ الْخَفْقَتَیْنِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ یَقُولُ مَنْ وَجَدَ طَعْمَ النَّوْمِ فَإِنَّمَا أُوجِبَ عَلَیْهِ الْوُضُوءُ. امام صادق (علیه السلام)- عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «یک چرت و دو چرت، وضو را می‌شکند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «من نمی‌دانم یک چرت و دو چرت چگونه است. خدای عزّوجلِ می‌فرماید: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) می‌فرمود: «هرکس مزه‌ی خواب را بچشد، ایستاده باشد یا نشسته باشد؛ وضوگرفتن بر او واجب می‌شود».

تهذیب الأحکام، ج۱، ص۸/ وسایل الشیعهًْ، ج۱، ص۲۵۴/ الإستبصار، ج۱، ص۸۰ و فقه القرآن، ج۱، ص۶۶؛ فیهما: «الخفقتان» بدل «الخفقتین».

10. الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِاللَّهِ‌بْنِ‌یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّا نَدْخُلُ عَلَی أَخٍ لَنَا فِی بَیْتِ أَیْتَامٍ وَ مَعَهُمْ خَادِمٌ لَهُمْ فَنَقْعُدُ عَلَی بِسَاطِهِمْ وَ نَشْرَبُ مِنْ مَائِهِمْ وَ یَخْدُمُنَا خَادِمُهُمْ وَ رُبَّمَا طَعِمْنَا فِیهِ الطَّعَامَ مِنْ عِنْدِ صَاحِبِنَا وَ فِیهِ مِنْ طَعَامِهِمْ فَمَا تَرَی فِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنْ کَانَ فِی دُخُولِکُمْ عَلَیْهِمْ مَنْفَعَهًٌْ لَهُمْ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ فِیهِ ضَرَرٌ فَلَا وَ قَالَ (علیه السلام) بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ فَأَنْتُمْ لَا یَخْفَی عَلَیْکُمْ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ - وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ فِی الدِّینِ وَ اللهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ. امام صادق (علیه السلام)- از کاهلی روایت شده است: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم، یک مرد نابینا از آن حضرت پرسید: «ما در خانه‌ی برادری می رویم که در آنجا یتیمان منزل دارند و خدمتکاری هم دارند؛ آیا روی فرش آن‌ها بنشینیم و از آبشان بنوشیم و خدمتکارشان به ما خدمت کند، درحالی‌که چه بسا خوراکی از برادر خود می‌خوریم که خوراک یتیم‌ها هم در آن است؛ در این‌باره چه می‌فرمایی، اصلحک الله»؟ فرمود: «اگر ورود شما بر آن‌ها سودی برایشان دارد باکی ندارد و اگر ضرر دارد نباید کرد». و فرمود: «سخن خداوند است که می فرماید: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ پس چیزی بر خود شما پوشیده نیست. و اگر زندگی خود را با زندگی آنان بیامیزید، [مانعی ندارد] آن‌ها برادر [دینی] شما هستند. (بقره/۲۲۰) و خدای بزرگ فرموده است: و خداوند مصلح را از مفسد بهتر می‌شناسد. نورالثقلین/ الکافی، ج۵، ص۱۲۹ / وسایل الشیعهًْ، ج۱۷، ص۲۴۸/ مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۱۹۳/ بحارالأنوار، ج۷۲، ص۱۰
11. أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عِمْرَانَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی حَدِیثِ الْقَوْمِ الَّذِینَ رُفِعُوا إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ هُمْ مُفْطِرُونَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ أَنَّهُ قَالَ لَهُمْ أَ سَفْرٌ أَنْتُمْ قَالُوا لَا قَالَ فِیکُمْ عِلَّهًٌْ اسْتَوْجَبْتُمُ الْإِفْطَارَ لَا نَشْعُرُ بِهَا فَإِنَّکُمْ أَبْصَرُ بِأَنْفُسِکُمْ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ. امام علی (علیه السلام)- محمّدبن‌عمران از امام صادق (علیه السلام) در حدیث گروهی که در ماه رمضان روزه خوردند و نزد علی (علیه السلام) آورده شدند، آورده است که به آن‌ها فرمود: «آیا شما مسافر هستید»؟ گفتند: «نه». فرمود: «شما بیماری دارید که خوردن روزه را لازم شمردید؟ ما آن را احساس نمی‌کنیم و شما به حال خود آگاه‌ترید؛ چون خدای عزّ‌وجلّ می فرماید: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ». وسایل الشیعهًْ، ج۱۰، ص۲۲۱

 

12. الصّادق (علیه السلام)- عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِذَا هَبَطْتُمْ وَادِیَ مَکَّهًَْ فَالْبَسُوا خُلْقَانَ ثِیَابِکُمْ أَوْ سَمَلَ ثِیَابِکُمْ أَوْ خَشِنَ ثِیَابِکُمْ فَإِنَّهُ لَنْ یَهْبِطَ وَادِیَ مَکَّهًَْ أَحَدٌ لَیْسَ فِی قَلْبِهِ شَیْءٌ مِنَ الْکِبْرِ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أَبِی‌یَعْفُورٍ مَا حَدُّ الْکِبْرِ قَالَ الرَّجُلُ یَنْظُرُ إِلَی نَفْسِهِ إِذَا لَبِسَ الثَّوْبَ الْحَسَنَ یَشْتَهِی أَنْ یُرَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ.

امام صادق (علیه السلام)- هشام‌بن‌سالم از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «چون به مکّه رسیدید، جامه‌های کهنه بپوشید یا جامه‌های خشن به تن کنید که هیچ‌کس به وادی مکّه نرسد و دلش خالی از تکبّر باشد، جز اینکه خدا او را بیامرزد». عبداللَّه‌بن‌یعفور پرسید حدّ تکبّر چیست؟ امام (علیه السلام) فرمود: «انسان چون جامه‌ی خوبی بپوشد خود را ورانداز کند و دوست می‌دارد که همه او را نگاه کنند». و بعد فرمود: «بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ». بحارالأنوار، ج۷۶، صس۳۱۲/ مکارم الأخلاق، ص۱۱۳

13. الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عُذَافِرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) رَجُلٌ یَکُونُ فِی وَقْتِ الْفَرِیضَهًِْ لَا تُمَکِّنُهُ الْأَرْضُ مِنَ الْقِیَامِ عَلَیْهَا وَ لَا السُّجُودِ عَلَیْهَا مِنْ کَثْرَهًِْ الثَّلْجِ وَ الْمَاءِ وَ الْمَطَرِ وَ الْوَحَلِ أَ یَجُوزُ لَهُ أَنْ یُصَلِّیَ الْفَرِیضَهًَْ فِی الْمَحْمِلِ قَالَ نَعَمْ هُوَ بِمَنْزِلَهًِْ السَّفِینَهًِْ إِنْ أَمْکَنَهُ قَائِماً وَ إِلَّا قَاعِداً وَ کُلُّ مَا کَانَ مِنْ ذَلِکَ فَاللَّهُ أَوْلَی بِالْعُذْرِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ.

امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌عذافر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مردی در وقت نماز واجب قرار دارد و به خاطر زیادبودن برف، آب، باران و گل و لای زمین به او اجازه ایستادن بر آن و سجده بر آن را نمی‌دهد؛ آیا بر او جایز است که نماز واجب را در کجاوه بخواند»؟ فرمود: «بله آن به منزله‌ی کشتی است؛ اگر توانست ایستاده و الّا نشسته [نماز بخواند] و هرچه از آن واقع شود، خداوند به پذیرش عذر سزاوارتر است. خدای عزّ‌وجلّ می‌فرماید: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ». تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۳۲/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۳۲۵

14. الباقر (علیه السلام)- نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ أَمَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُسَلِّمَ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ فَلَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَرَکَ مَا أَمَرَهُ بِهِ وَ مَا وَفَی.

امام باقر (علیه السلام)- درباره‌ی مردی نازل شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او دستور داد تا بر علی (علیه السلام) به سبب امیری بر مؤمنان سلام کند. وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت، آنچه به او دستور داده بود ترک کرد و وفا نکرد. بحارالأنوار، ج۳۷، ص۳۳۳/ المناقب، ج۳، ص۵۳

 

15. الباقر (علیه السلام)- مَا ادَّعَی أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ أَنَّهُ جَمَعَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ کَمَا أُنْزِلَ إِلَّا کَذَّابٌ وَ مَا جَمَعَهُ وَ حَفِظَهُ کَمَا نَزَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَّا عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِهِ.

امام باقر (علیه السلام)- جز دروغگو هیچ‌کس از مردم ادّعا نکند که تمام قرآن را چنان‌که نازل شده، جمع کرده است، و کسی جز علیّ‌بن‌ابی‌طالب و امامان پس از وی (علیهم السلام) آن را چنان‌که خدای تعالی فرستاده، جمع و نگهداری نکرده‌اند. الکافی، ج۱، ص۲۲۸/ بحرالعرفان، ج۱۶، ص۲۳۲

16. الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ الْمَعْنَی اقْرَأْهُ إِذَا فَرَغَ جَبْرَائِیلُ (علیه السلام) مِنْ قِرَاءَتِهِ. قَالَ: فَکَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) بَعْدَ هَذَا إِذَا نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَائِیلُ (علیه السلام) أَطْرَقَ فَإِذَا ذَهَبَ قَرَأَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- معنای آیه این است که وقتی جبرئیل از قرائت آن فارغ شد، بخوان. در نتیجه بعد از این پیامبر (صلی الله علیه و آله) اینگونه بود که وقتی جبرئیل بر او نازل می‌شد، سرپائین می‌انداخت و هنگامی‌که می‌رفت قرائت می‌فرمود. نورالثقلین

17. الرّضا (علیه السلام)- عَنْ إِبْرَاهِیمَ‌بْنِ أَبِی‌مَحْمُودٍ قَالَ قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی‌الرِّضَا (علیه السلام) وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ قَالَ یَعْنِی مُشْرِقَهًٌْ تَنْتَظِرُ ثَوَابَ رَبِّهَا. امام رضا (علیه السلام)- ابی محمود گوید: امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی این آیات: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ، إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ، فرموده است: «منظور، درخشان و نورانی است که به پاداش پروردگارش نگاه می‌کند». بحارالأنوار، ج۴، ص۲۸/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۰۹/ الأمالی للصدوق، ص۴۰۹/ التوحید، ص۱۱۶/ نورالثقلین/ روضهًْ الواعظین، ج۱، ص۳۴/ عیون أخبارالرضا (ج۱، ص۱۱۴/ متشابه القرآن، ج۱، ص۹۶/ البرهان
18. أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- {الإحتجاج} فِی خَبَرِ الزِّنْدِیقِ الَّذِی سَأَلَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَمَّا تَوَهَّمَهُ مِنَ التَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ تَعَالَی وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ ذَلِکَ فِی مَوْضِعٍ یَنْتَهِی فِیهِ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ مَا یَفْرُغُ مِنَ الْحِسَابِ إِلَی نَهَرٍ یُسَمَّی الْحَیَوَانَ فَیَغْتَسِلُونَ فِیهِ وَ یَشْرَبُونَ مِنْ آخَرَ فَتَبْیَضُّ وُجُوهُهُمْ فَیَذْهَبُ عَنْهُمْ کُلُّ قَذًی وَ وَعْثٍ ثُمَّ یُؤْمَرُونَ بِدُخُولِ الْجَنَّهًِْ فَمِنْ هَذَا الْمَقَامِ یَنْظُرُونَ إِلَی رَبِّهِمْ کَیْفَ یُثِیبُهُمْ وَ مِنْهُ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ فَذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فِی تَسْلِیمِ الْمَلَائِکَهًِْ عَلَیْهِمْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِینَ فَعِنْدَ ذَلِکَ أُثِیبُوا بِدُخُولِ الْجَنَّهًِْ وَ النَّظَرِ إِلَی مَا وَعَدَهُمُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَذَلِکَ قَوْلُهُ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ وَ النَّاظِرَهًُْ فِی بَعْضِ اللُّغَهًِْ هِیَ الْمُنْتَظِرَهًُْ أَ لَمْ تَسْمَعْ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی فَناظِرَهًٌْ بِمَ یَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ أَیْ مُنْتَظِرَهًٌْ بِمَ یَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ.

امام علی (علیه السلام)- و امّا این کلام خداوند متعال که فرمود: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ، إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ درباره‌ی جایی است که دوستان خداوند عزّ‌وجلّ، پس از آنکه حسابشان به پایان می­رسد، در آنجا به رودی می­رسند که زندگی نام دارد. ایشان در آن رود غسل می­کنند و از رودی دیگر می­نوشند و این‌گونه رخسارشان سپید می­گردد و آزار و ناپاکی و سختی، همه از ایشان زدوده می­شود؛ سپس فرمان ورودشان به بهشت می­رسد و از آن مقام سوی پروردگارشان می­نگرند که چگونه ایشان را پاداش داده است و از آنجا به بهشت در می­آیند و این کلام خداوند عزّ‌وجلّ است که درباره‌ی سلام فرشتگان بر ایشان فرمود: سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمت‌ها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید!. (زمر/۷۳) در آن دم با گام‌نهادن در بهشت و نگریستن به وعده­هایی که خداوند عزّ‌وجلّ به ایشان داده، پاداش داده می­شوند و این کلام خداوند متعال است که فرمود: إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ، ناظر در لغت گاه به‌معنای منتظر است؛ آیا نشنیده­ای که خداوند متعال فرمود: فَنَاظِرَةٌ بِمَ یَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ یعنی منتظر است که فرستادگان با چه باز می­گردند. بحارالأنوار، ج۴، ص۳۲/ البرهان / بحارالأنوار، ج۹۰، ص۹۸ / الاحتجاج، ج۱، ص۲۴۰/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

19. الصّادق (علیه السلام)- عَنْ هَاشِمٍ‌الصَّیْدَاوِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا مِنْ رَجُلٍ مِنْ فُقَرَاءِ شِیعَتِنَا إِلَّا وَ لَیْسَ عَلَیْهِ تَبِعَهًٌْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا التَّبِعَهًُْ قَالَ مِنَ الْإِحْدَی وَ الْخَمْسِینَ رَکْعَهًًْ وَ مِنْ صَوْمِ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ مِنَ الشَّهْرِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ خَرَجُوا مِنْ قُبُورِهِمْ وَ وُجُوهُهُمْ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ فَیُقَالُ لِلرَّجُلِ مِنْهُمْ سَلْ تُعْطَ فَیَقُولُ أَسْأَلُ رَبِّی النَّظَرَ إِلَی وَجْهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قَالَ فَیُنْصَبُ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْبَرٌ عَلَی دُرْنُوکٍ مِنْ دَرَانِیکِ الْجَنَّهًِْ لَهُ أَلْفُ مِرْقَاهًٍْ بَیْنَ الْمِرْقَاهًِْ إِلَی الْمِرْقَاهًِْ رَکْضَهًُْ الْفَرَسِ فَیَصْعَدُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ فَیَحِفُّ ذَلِکَ الْمِنْبَرَ شِیعَهًُْ آلِ‌مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) فَیَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ قَالَ فَیُلْقَی عَلَیْهِمُ النُّورُ حَتَّی إِنَّ أَحَدَهُمْ إِذَا رَجَعَ لَمْ تَقْدِرِ الْحَوْرَاءُ أَنْ تَمْلَأَ بَصَرَهَا مِنْهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَا هَاشِمُ لِمِثْلِ هذا فَلْیَعْمَلِ الْعامِلُونَ.

امام صادق (علیه السلام)- صیداوی گوید: امام صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «هیچ مردی از مردان فقیر مؤمن شیعه ما نیست، مگر اینکه تَبِعه بر او نیست. عرض کردم: «فدایت شوم! تَبِعه چیست»؟ فرمود: «منظور، پنجاه‌ویک رکعت نماز و سه روز روزه گرفتن در هر ماه است، آنگاه که روز قیامت فرا رسد، درحالتی‌که چهره‌های آنان مانند ماه شب چهاردهم می‌درخشد، از قبرهای خویش خارج می‌شوند، و به هرکدام از آن‌ها گفته می‌شود: هر آنچه طلب کنی، محقّق می‌شود». پس می‌گوید: «از خداوند می‌خواهم که چهره‌ی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را ببینم». می‌فرماید: «پس خداوند عزّ‌وجلّ به بهشتیان اجازه می‌دهد که محمّد (صلی الله علیه و آله) را زیارت کنند. و می‌فرماید: منبری از نور در یکی از درانیک (جمع دُرنوک، به‌معنای سرسرا) بهشت برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نصب می‌شود که دارای هزار پلّه است که فاصله‌ی میان پلکان­های آن، به‌اندازه‌ی یک دویدن اسب است. پس محمّد (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر بالای آن می‌روند». و فرمود: «اطراف آن از شیعه آل محمّد (علیهم السلام) موج می‌زند، و خداوند به آن‌ها نگاه می‌کند و این همان سخن خداوند عزّ‌وجلّ است که فرمود: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ، إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ، می‌فرماید: «پس بر آن‌ها نور افشانده می‌شود، به‌طوری که زمانی‌که بر می‌گردند، حوریان بهشتی نمی‌توانند چشم از آن‌ها بردارند (از دیدن آن‌ها سیر نمی­شوند)». سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای هاشم! لِمِثلِ هَذَا فَلیَعمَلِ العَامِلُونَ؛ آری، برای مثل این، باید عمل‌کنندگان عمل کنند!. (صافات/۶۱). بحارالأنوار، ج۷، ص۱۹۳/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۶۱/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۷۱۶ / البرهان؛ «الحور» بدل «الحوراء»

20. الرّضا (علیه السلام)- وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ قَالَ یَعْنِی مُشْرِقَهًٌْ تَنْتَظِرُ ثَوَابَ رَبِّهَا.

امام رضا (علیه السلام)- وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ * إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ؛ یعنی تابان است و منتظر ثواب پروردگار خود است.

بحارالأنوار، ج۴، ص۲۸/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۰۹/ الأمالی للصدوق، ص۴۰۹/ التوحید، ص۱۱۶/ نورالثقلین/ روضهًْ الواعظین، ج۱، ص۳۴/ عیون أخبارالرضا (ج۱، ص۱۱۴/ متشابه القرآن، ج۱، ص۹۶

 

21. أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ الْمَعْنَی مُنْتَظِرَهًٌْ لِثَوَابِ رَبِّهَا. امام علی (علیه السلام)- معنای آیه این است که منتظر ثواب پروردگارش است. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۷، ص۲۲۰ بحرالعرفان، ج۱۶، ص۲۳۱/ نورالثقلین
22. الباقر (علیه السلام)- ٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ قِیلَ مَنْ راقٍ وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِراقُ قَالَ فَإِنَّ ذَلِکَ ابْنُ آدَمَ إِذَا حَلَّ بِهِ الْمَوْتُ قَالَ هَلْ مِنْ طَبِیبٍ إِنَّهُ الْفِرَاقُ أَیْقَنَ بِمُفَارَقَهًِْ الْأَحِبَّهًِْ. امام باقر (علیه السلام)- جابر (رحمة الله علیه) گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیات: وَ قِیلَ مَنْ رَاقٍ * وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ، پرسیدم. فرمود: «منظور، انسان است که هنگامی‌که مرگش فرا رسد»، می‌گوید: «آیا درمانگر و طبیبی وجود دارد؟ و به جداشدن از دوستان یقین پیدا می‌کند». الکافی، ج۳، ص۲۵۹/ نورالثقلین
23. الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِم عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ قِیلَ مَنْ راقٍ قَالَ ذَاکَ قَوْلُ ابْنِ آدَمَ إِذَا حَضَرَهُ الْمَوْتُ قَالَ هَلْ مِنْ طَبِیبٍ هَلْ مِنْ دَافِعٍ.

امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: از امام محمّد باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: وَ قِیلَ مَنْ رَاقٍ، پرسیده شد. فرمود: «این گفته انسان است زمانی‌که مرگش فرا برسد»، می‌گوید: «آیا درمانگر و طبیبی وجود دارد؟ آیا دفع‌کننده‌ای وجود دارد»؟ بحارالأنوار، ج۶، ص۱۵۹/ البرهان/ الأمالی للصدوق، ص۳۰۷؛ «راق» بدل «دافع»

24. الباقر (علیه السلام)- وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِراقُ یَعْنِی فِرَاقَ الْأَهْلِ وَ الْأَحِبَّهًِْ عِنْدَ ذَلِک.

امام باقر (علیه السلام)- وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ یعنی جداشدن از خویشاوندان و دوستان در آن زمان است. بحارالأنوار، ج۶، ص۱۵۹/ الأمالی للصدوق، ص۳۰۷/ البرهان

25. الباقر (علیه السلام)- وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ الْتَفَّتِ الدُّنْیَا بِالْآخِرَهًْ. امام باقر (علیه السلام)- وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ، دنیا با آخرت درهم پیچیده شد. الکافی، ج۳، ص۲۵۹/ بحارالأنوار، ج۶، ص۱۵۹/ الأمالی للصدوق، ص۳۰۷/ القمی، ج۲، ص۳۹۶/ نورالثقلین.

الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ... إِلی رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمَساقُ إِلَی رَبِّ الْعَالَمِینَ یَوْمَئِذٍ الْمَصِیرُ.

26. امام باقر (علیه السلام)- از امام محمّد باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیات پرسیده شد ... فرمود: «إِلَی رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمسَاقُ سرنوشت به‌سوی پروردگار جهانیان است». بحارالأنوار، ج۶، ص۱۵۹/ الأمالی للصدوق، ص۳۰۷/ البرهان/ الکافی، ج۳، ص۲۵۹/ نورالثقلین.
27. الرّضا (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَجَاءَ‌بْنَ‌أَبِی الضَّحَّاکِ یَقُولُ بَعَثَنِی الْمَأْمُونُ فِی إِشْخَاصِ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی (علیه السلام) مِنَ الْمَدِینَهًِْ وَ قَدْ أَمَرَنِی أَنْ آخُذَ بِهِ عَلَی طَرِیقِ الْبَصْرَهًِْ ... مَا رَأَیْتُ رَجُلًا کَانَ أَتْقَی لِلَّهِ تَعَالَی مِنْه ... وَ کَانَ إِذَا قَرَأَ لا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیامَةِ قَالَ عِنْدَ الْفَرَاغِ مِنْهَا سُبْحَانَکَ اللَّهُم. امام رضا (علیه السلام)- در ذکر اخلاق حمیده و صفات پسندیده امام رضا (علیه السلام) و وصف عبادت آن حضرت: ... وقتی سوره لا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیامَةِ را می‌خواند پس از تمام‌شدن می‌گفت: پروردگارا تو پاک و منزّه هستی. عیون أخبارالرضا، ج۲، ص۱۸۳

 

5. دعای متناسب با سوره قیامت کتاب قرآن

بسم الله الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان

خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست، و به تعالی سوگند به روز قيامت و سوگند به نفس لوامه، وجدان بيدار و ملامتگر، (كه رستاخيز حق است) چنان نما که همه انسانها قدر خالق خود و حجتهای معصومت، بخصوص قائم آل محمد سلام الله علیهم را بشناسند و بدانند که روزی همه استخوانهای انسانها مرده چنان جمع می شود، که خطوط دستها همانطور که باید باشد مشخص می شود و خود را در این دنیا به تعالی برای دنیای آخرت آماده نمایند.

پروردگارا! به الطاف عمیمت، چنان نما که انسانها میلی به انجام گناه نداشته باشند و همیشه با بهره مندی از نفس زکیه و عقل رُشد یافته به تعالی سپاسگزار خداوند متعال باشند.

خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و چنان نما که انسانها هرگز قیامت را انکار ننمایند و به بخاطر رضایتمندی خداوند آگاهانه رهنمودها و فرامین خداوند و حجتهای معصوم خداوند را به تعالی انجام دهند و همواره به شایستگی اطاعت و بندگی خداوند نمایند و حجتهای بر حقت بخصوص، امام زمان حضرت مهدی موعود سلام الله علیه را به تعالی و کمالات اطاعت امر نموده و یاری دهند.

پروردگارا! به الطاف عمیمت، در آن هنگام که چشمها از شدت وحشت به گردش در مي‏آيد و ماه بينور گردد و خورشيد و ماه يكجا جمع شوند، چنان نما که بر اثر اعمال صالح بندگان انسانها بسیار مسرور باشند و از اینکه به ملاقات خداوند می روند، به دنبال راه فرار و پناهگاه نباشند، زیرا بهترین قرار گاه نهائی انسانها در قیامت، به سوی پروردگار انسانهاست .

خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و در آن روز که انسانها را از تمام كارهائي كه از پيش يا پس فرستاده، آگاه مي‏كنند و انسان خودش از وضع خود آگاه می شود، چنان نما که انسانها نیازی به عذر تراشی نداشته باشند و با نفس مطمئنه به سوی خداوند خود مراجعه نمایند و از اینکه همواره توفیق بندگی و اطاعت خداوند را آگاهانه داشته اند، از خداوند خود سپاسگزار باشند.

پروردگارا! به الطاف عمیمت انسانها را مانند حجتهای معصومت توفیق ولایت پذیری الهی و ولایت پذیری حجتهای معصومت به تعالی عطا فرما و آنها را توفیق همیشگی اطاعت و بندگی خداوند نمودن و اطاعت و یاری نمودن حجتهای معصومت عطا فرما.

خداوندا! از تو بسیار سپاسگزار هستیم که توفیق بهره مندی از کلام حقت قرآن را به همۀ انسانها عطا نمودی و چنان کتاب کامل قرآن را به هدایت خودت و حجتهای معصومت و علماء دین مراجع دینی به روشنگری آیات حقت پرداختی که تعالی اندیشه و قوت روح و تعالی تدبیر را به کمالات صراط مستقیم به بندگانت ارزانی فرمودی.

پروردگارا! به الطاف عمیمت بر محمد و آل محمد درود فرست و چنان انسانها را به تعالی رسان و هدایت نما که همواره آنان از نمازگزاران و بندگان خاصت باشند و همواره با اعتقادات صراط مستقیم دینت خود را برای تعالی رضایتمندی خداوند آماده نمایند و به تعالی چنان بندگی خداوند نمایند که در قیامت نه تنها صورتهایشان در هم کشیده و غمگین نباشد بلکه صورتهایشان مسرور و شاد باشد و به راحتی وارد بهشت شوند.

خداوندا! سوگند به نطفه و علقۀ پدر و مادر و فرزند دختر و یا پسری که از آنها به توان قدرت و حکمت و علم  خداوند موزون آفریده می شود، خالق انسانها توانمندترین قدرت عالم امکان است و در قیامت به راحتی می تواند همه مردگان را زنده نماید و از انسانها در مورد اعمالشان که چه اندازه بر اساس صراط مستقیم دین خداوند عمل نموده اند بازخواست و یادآوری نماید و بر اساس آن، مجوز ورود به بهشت و جهنم را به آنها بدهد.

خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و چنان نما که انسانهائی که حتّی ذره ای گناه کرده اند، با انجام کارهای خداپسندانه و توبه و شفاعت جزء آمرزیده شدگان شوند و به بهشت تو در قیامت راه یابند.   الهی آمین یا ارحم الراحمین، به برکت و حرمت محمداٍ و آله طاهرین. اللهم صل علی محمد وآل محمد و عجل فرجهم. اللهم عجل لولیک الفرج صاحب الزمان وجعلنا من خیر انصارهی و اعوانهی و شیعته

 

6. نظریات بزرگان جهان در رابطه با فضیلت خواندن سوره قیامت کتاب قرآن
7. 1- الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْقِیَامَهًِْ شَهِدْتُ أَنَا وَ جَبْرَئِیلُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ أَنَّهُ کَانَ مُؤْمِناً بِیَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ جَاءَ وَ وَجْهُهُ مُسْفِرٌ عَلَی وُجُوهِ الْخَلَائِقِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ. پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را بخواند، من و جبرئیل در روز قیامت گواهی خواهیم داد که به روز قیامت ایمان داشته است. درحالی‌که چهره‌ی وی درخشان‌تر از چهره‌ی سایر آفریدگان است.مستدرک الوسایل، ج۴، ص۳۵۵/ نورالثقلین.

2- حضرت صادق(ع) فرموده: هر كه به قرائت لا اقسم (سوره قيامت) مداومت نمايد و آن را هميشه بخواند و به آن عمل كند خدا روز قيامت آن را به او در قبرش در نيكوترين صورت و روي برانگيزد در حالي كه به او بشارت و مژده (به بهشت) دهد و در روي او بخندد تا اينكه از صراط و ميزان بگذرد. تفسير مجمع البيان. قرآن عظيم ترجمه و خلاصه تفسير – فيض الاسلام.

3-  حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: خواندن این سوره‌ی مبارکه باعث خشوع و عفّت از شهوات و صیانت از بلیّات می‌گردد و قاری آن به یاری حق‌تعالی از هیچ حاکم و زمامداری نمی‌هراسد و در آن روز و شب در حراست خداوند متعال خواهد بود. تفسیر برهان.

4- حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: کسی که سوره‌ی قیامت را هر شب جمعه سه مرتبه تلاوت کند حساب قیامت بر او آسان گردیده و در دنیا از همه‌ی بلاها محفوظ می‌ماند و عذاب قبر نخواهد داشت. خواص‌الآیات ص ١٤٤.

5- حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: مداومت نمودن بر خواندن سورۀ مبارکه قیامت دل را لبریز از خشوع و خشیت خدای متعال می‌کند و از طرف ستمکاران و حاکمان زیانی به‌ او نمی‌رسد به‌ یاری حق‌تعالی از شرور جنّیان و شیاطین هم محفوظ خواهد بود. خواص‌الآیات ص ١٤٤.

8. الباقر (علیه السلام)- مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَهًَْ لا أُقْسِمُ وَ کَانَ یَعْمَلُ بِهَا بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ قَبْرِهِ فِی أَحْسَنِ صُورَهًٍْ وَ یُبَشِّرُهُ وَ یَضْحَکُ فِی وَجْهِهِ حَتَّی یَجُوزَ عَلَی الصِّرَاطِ وَ الْمِیزَانِ.

امام باقر (علیه السلام)- هرکس به خواندن سوره‌ی لا أُقْسِمُ عادت کند و به آن عمل کند، خداوند عزّوجلّ وی را همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به بهترین حالت از قبر مبعوث می‌کند، و به وی بشارت می‌دهد و خنده بر چهره او می­آورد تا اینکه از صراط و میزان گذر کند. ثواب الأعمال، ص۱۲۱/ نورالثقلین/ البرهان

9. راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:

1-  مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد  شود را، در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت ( از جمله انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و مبلغین و رسانه ها)، برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، قرار دهند.

2. عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، و تولید کنندگان محتوای ادبیّات و بسترهای تبلیغاتی و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها ( رسانه ها، مطبوعات، فضای مجازی تبلیغات و بسترهای تکنولوژیهای مختلف) و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف و دانش و مهارتها و توانمندیهای لازم زندگی)، به رشد رساند، باید متناسب با سن و به اندازه لازم هماهنگ با دیدگاههای قرآن و چهارده معصوم سلام الله علیهم، به تهیه مطالب تعلیم و تربیتی اهمیّت لازم را بدهند و به مطالب  به اندازه پرداخته شود و محصولات را به جامعۀ هدف به تعالی لازم عرضه نمایند.
3. طرحها و برنامه های گفتمان و برنامه ریزی با زبانهای مختلف بین المللی و مردم دنیا بطور جهانی، با محصولات متناسب و بهره مندی از همه بسترها و سازوکارها و ساختارهای تعلیم و تربیتی برای بهره مندی از ولایت خداوند و پیامبران و حجتهای عالم و دانشمند و فاضل و معصوم سلام الله علیهم نهضتی نرم افزاری و عملیاتی برای تعالی نگرشی و نفسانی به تعالی توسط همه افراد توانمندی که در نهادها و سازمانهای دولتی و بخش خصوصی نقش آفرینی می نمایند، برای نشر و ترویج فرهنگ والای الهی نقش آفرینی های مفید و مؤثر و خداپسندانه صورت پذیرد تا رنگ استثمار استعمار شرک و کفر و نفاق و استکبار و جهلها و رزیلتها و احاطه طاغوتهای مختلف از جهانیان زدوده شود و تعالی و رشد و آگاهی و علم و دانش مفید و اعتقادات و نگرشها و تفکّر و گفتار و رفتار و تمایلات و روحیات و اخلاق خداپسندانه در جهان توسعه یابد.

10. الگوی سوره قیامت در راهبردها و راهکارهای سیاستگذاریها و قانونگذاریها و قضاوتها و برنامه ریزیها
    1. لازم است علوم انسانی در قرآن و دیدگاههای چهارده معصوم سلام الله علیهم مورد توجه بیشتر پژوهشگران و نظامهای تعلیم و تربیت مدارس و آموزش عالی و تبلیغات اسلامی و کارهای فرهنگی و هنری و برنامه های رسانه ها قرار گیرد.
    2. ولایت خداوند و توجّه به قرآن را برای همه انسانها حتّی پیامبر اکرم حضرت محمد و حجتهای معصوم خداوند سلام الله علیهم لازم و ضروری است و همۀ انسانها باید توجّه کافی و لازم به رهنمودها و نظریات و فرامین خداوند و چهارده معصوم سلام الله علیهم به تعالی داشته باشند.
    3. نشر اصول و احکام صراط مستقیم دین خداوند و چهارده معصوم سلام الله علیه به زبانهای مختلف در جهان ضرورتی اجتناب ناپذیر است و خداوند خطابش به همۀ انسانها می باشد.
    4. خداوند اراده نموده است تا با امر به معروف و نهی از منکر انسانها از جهنم نجات یابند و متوجّه ضرورت لازم اطاعت از صراط مستقیم دین خداوند بشوند.
    5. خداوند در قرآن به قدر لازم انسانها را در رابطه با آفرینش و فرآیند برنامه های انسانها متوجّه مسائلی که لازم بوده، داشته با شند، متوجّه نموده است و  انسانها را در قرآن با روشنگری هدایت نموده است و بعلاوه چهارده معصوم سلام الله علیهم را در طول تاریخ به عنوان بزرگان جهان با رسالت هدایت انسانها مأمور نموده است.

 

              گل افشان گل محمدی