بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
پیامها و راهبردهای ِ رهنمودهایِ اخلاق و فلسفه مدیریت و کار در دولت و بخش خصوصی، نظرات حضرت امیرالمؤمنین امام علی سلام الله علیه قسمت چهارم
1- قال الامام علی علیه السلام : اَلرِّشا فِی الحُکمِ الکُفرُ بِاللهِ العَظیمِ.امام علی - علیه السلام - فرمود: رشوه گرفتن در حکم کفر به خدای بزرگ است. الکافی، ج 5، ص 127
1-1- رشوه گرفتن حرام است و در حکم کفر به خداوند است و کسی که کافر به خداوند است، دست به عملی می زند که مورد رضایت خداوند نیست. ( مانند رشوه گرفتن )
2-1- رشوه گرفتن از اعمال حرام محسوب می شود و به سلامت اجتماعی و فردی حاکمیت و لت و اقتصاد ضرر و لطمه وارد می کنند. به عبارت دیگر اختلالات اقتصادی به سلامت اقتصاد و جامعه وارد می نماید.
3-1- در اخلاق علم اقتصاد اسلامی رشوه گرفتن عملی حرام است و رفتار سالم اقتصاد از نظر معامله اقتصادی حلال محسوب نمی شود و تاثیرات سوء به سلامت جامعه و اقتصاد وارد می نماید و رفتارهای فردی و اجتماعی اقتصادی را دچار ناهنجاریهای رفتاری و مفسده می نماید.
4-1- ضرورت دارد علت و فلسفه و تاثیرات رشوه گرفتن در حاکمیت و اقتصاد و جامعه مورد پژوهش قرار گیرد و به عنوان محتوای درسی به آن متناسب سنین مختلف پرداخته شود.
2- قال الامام علی علیه السلام: تَجاوَز مَعَ القُدرَةِ وَ اَحسِن مَعَ الدَّولَةِ تَکمُلُ لَکَ السِّیادَةَ.امام علی - علیه السلام - فرمود: در موقع اقتدار گذشت کن و زمانی که به مقام رسیدی، نیکی کن تا ریاست و آقایی تو کامل شود. مستدرک الوسائل، ج 12، ص 347.
1-2- برای رقابت به مدیریت و یا در حالتی که مدیر نیستید ولی قدرت دارید، در موقع اقتدار گذشت نمائید.
2-2- وقتی که مدیر و رئیس به ریاست می رسد باید نیکی نماید.
3-2- مدیر و رئیس با نیکی کردن است که ریاست و آقائی و سروریش کامل می شود.
4-3- اینکه در بعضی باورها هست که رئیسها و مدیرها اگر نیکی کنند زیردستان پر رو می شوند، در نظریات اسلامی اینگونه نیست و نیکی نمودن در پایداری ریاست و مدیریت مفید و مؤثر است، البته اسلامی در عین حالی که دین نیکوکاری و سخاوت هست، دین تعادل هم هست و پرداختن از بیت المال را تحت شرایطی حلال ( حق فرد باشد ) و تحت شرایطی حرام ( حق فرد نباشد ) می داند، البته صندوق تعادن و قرض الحسنه و یا طرحهائی که نیروها دغدغه مسکن و زندگی نداشته باشند و زندگی آنها دچار مشکل نباشد و اعمال خیرخواهانه و نیکوکاری در اسلام مورد توجه می باشد و مدیریت و تدبیر خردمندانه و حکیمانه در کارها ی مالی و رعایت عدالت در کارها هم مورد توجه باشد.
5-3- خصلتهای گذشت در حین قدرت و نیکوکاری در حین ریاست که حاصل آن هم دوام ریاست هست، بر اثر تهذیب نفس و پاکی ذهن و نفس از تکبر و خودبزرگ بینی ها و زدایش رذیلتها و ارتقاء فضیلتها و صحت و حکیمانه بودن نگرشها بدست می آید.
3- قال الامام علی - علیه السلام - : اِعلَم اِنَّ الشّاغِلَ بِالصَّغیرِ یخِلُّ بِالمُهِمِّ وَ اِفرادُ المُهِمُّ بِالشُّغلِ یاتی عَلَی الصَّغیرِ و یلحِقُهُ بِالکَبیرِ فابدَا بِالمُهِمِّ وَ لا تَنسَ النَّظَرَ فِی الصَّغیرِ وَ اجعَلِ الاُموُرِ الصِّغارَ مَن یجمَعُها وَ یعِرَّ مِنها عَلَیکَ.
امام علی - علیه السلام - فرمود: بدان که اگر فقط به کارهای کوچک و کم اهمیت بپردازی از کارهای مهم و حیاتی باز خواهی ماند؛ چنان که پرداختن به کارهای مهم، امور کوچک را از یاد می برد و آنها نیز به مشکل و کار مهم تبدیل می شوند. پس ضمن اولویت دادن و پرداختن به امور مهم، از مسائل جزئی نیز به کلی غافل مشو و کارهای کوچک را واگذار به کسی که تو را کفایت کند. بحار الأنوار، ج 17، ص 424
1-3- اگر فقط به کارهای کوچک و کم اهمیت بپردازید از کارهای مهم و حیاتی باز خواهی ماند.
2-3- اگر فقط به کارهای مهم، بپردازی امور کوچک را از یاد می رود و آنها نیز به مشکل و کار مهم تبدیل می شوند.
3-3- ضمن اولویت دادن و پرداختن به امور مهم، از مسائل جزئی نیز به کلی غافل مشو و کارهای کوچک را واگذار به کسی که تو را کفایت کند.
4-3- پرداختن به هر کاری به جای خود می تواند مهم باشد، ولی الویت بندی کارها ضروریست.
5-3- تقسیم بندی بین کارهای مهم و کارهای کوچک و در نظر گرفتن مسئولی متناسب برای انجام کارها ، موجب رسیدگی متناسب به همه کارها و همچنین پیشگیری از کارها به زمین مانده نمی شود.
5-4- از جمله مسائلی که مدیر در مدیریتش باید توجه داشته باشد، عبارت است از اینکه: مدیر در انجام کارها باید با اشراف بر کارها و تقسیم بندی بر اساس الویت بندی مهم و غیر مهم و بزرگ بودن و کوچک بودن و گذاشتن مسئولی متناسب انجام آن کار در مدیریت بهتر کارها و انجام شدن کارهای مختلف تسهیل در اداره امور و محقق شدن موفق امور را ممکن نماید.
4- قال الامام علی علیه السلام : اَمّا لا یکُن حَظُّکَ فی وِلایتِکَ ما لا تَستَفیدُهُ وَ لا غَیضاً تَشتَفیهِ وَلکِن اَمانَةُ باطِلٍ وَ اِحیاءُ حَقٍّ. امام علی علیه السلام (به ابن عباس) فرمود: مبادا هدف تو از فرمانروایی، سودجویی و جمع مال، یا خنک کردن خشمی باشد. بلکه باید هدف تو از بین بردن باطل و احیای حق باشد. مناقب، ج 2، ص 101
1-4- نباید هدف از ریاست و مدیریت و فرمانروائی، سودجوئی و جمع مال باشد.
2-4- نباید هدف از ریاست و مدیریت غیض و خشم نمودن باشد.
3-4- باید هدف از ریاست و مدیریت از بین بردن باطل و احیای حق باشد.
4-4- حاکمیت و ریاست و مدیریت و ریاست و فرمانروائی در اسلام بر اساس رضایتمندی خداوند است و رضایتمندی خداوند در بر طرف نمودن باطل ( کارهای حرام و ظالمانه و غیر از معیارهای خداپسندانه و عاقلانه ) و احیای حق ( کارهای حلال و عدالتگسترانه و اخلاق نیکو و متناسب با رضایتمندی خداوند و عاقلانه می باشد. )
5-4- در حاکمیت و ریاست و مدیریت اسلامی دولت باید اهدافش خداپسندانه باشد و هدف سودجوئی و جمع آوری مال و غیض و خشم و متکبرانه و مغرورانه ( با رذائل اخلاقی ) عمل نمودن نمی باشد.
5- قال الامام علی - علیه السلام - : مَنِ اختالَ فی وِلایتِهِ اَبانَ عَن حِماقَتِهِ.امام علی علیه السلام فرمود: کسی که به مقام خود مغرور شود پرده از حماقت خود برداشته است. غرر الحکم، ص 346
1-5- رذائل اخلاقی در مقام و منصب موجب آشکار شدن خصلتهای منفی اخلاقی و شخصیتی و تاثیرگذاریهای منفی بر کار می باشد.
2-5- مغرور بودن موجب جهل و نادان ماندن انسان و بی خبری از حقایق و واقعیتها و اخبار و اطلاعات صحیح در مورد کار و مسائل مربوط انسان می شود.
3-5- کسی که به مقام خود مغرور شود پرده از حماقت خود برداشته است.
4-5- از آفتهای حفظ مقام و منصب و ریاست، مغرور شدن به خود است.
5-5- از جمله اصول مهم محتوای کتابها و برنامه های تعلیم و تربیت توجه دادن به اصول اخلاقی هست که بی توجهی به آن افول کار و توجه به رعایت آن تعالی و پایداری کار را ممکن می نماید.
6- قال الامام علی - علیه السلام - : وَ اِنَّ عَمَلَکَ لَیسَ لَکَ بِطُعمَةِ وَ لکِنَّهُ فی عُنُقِکَ اَمانَةٌ. امام علی - علیه السلام – (به اشعث) فرمود: این مقام برای تو طعمه نیست بلکه امانتی است در گردن تو. بحار الأنوار، ج 32، ص 361
1-6- نباید مقام را به عنوان طعمه و محل درآمد به آن نگاه کرد.
2-6- برای صاحب منصب و رئیس و مدیر مقام امانت است .
3-6- مقام و مسئولیت و ریاست و مدیریت مسئولیت آور است.
4-6- متوجه مقام و منصب و مدیریت و ریاست وظائف و مسئولیتهائی هست، که باید با تعهد و امانتداری به آن وظائف و مسئولیتها پرداخته شود.
5-6- باید بیشتر به وجوه و ابعاد وظائف و مسئولیتهائی که متوجه ریاستها و منصبها و مدیریتها هست پرداخته شود و در مورد مسائل و اصول و مبانی آن و به چگونگی امانتداری پرداخته شود و قوانین و دستورالعملها و محتوای کتابهای درسی و تعلیم و تریت و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی مناسب صورت پذیرد.
7- امام علی (ع): همانا خداوند را بندگانی است كه نعمتهايش را در اختيار آنان می گذارد تا به بندگان سود رسانند. پس آن نعمتها را در دست آنان وا می نهد مادام كه آن را ببخشند، و چون از بخشش باز ايستند نعمتها را از ايشان بستاند و در اختيار ديگران گذارد. نهج البلاغه، قصارالحكم ،ص 425
1-7- خداوند تا مدت معین نعمتهائی را در اختیار بندگانی قرار می دهد تا آنها از آن نعمتها به دیگران ببخشند.
2-7- خداوند بخصوص و با اهدافی در اختیار بندگانی نعمتهایش را قرار می دهد.
3-7- از جمله اهداف خداوند به اینکه در اختیار بعضی بندگان نعمتهائی قرار می دهد، به این دلیل است که به بندگان خداوند سود برسانند.
4-7- معیار مدت زمانی که خداوند نعمتهائی قرار می دهد، این است که از آن نعمتها به دیگران ببخشند.
5-7- اگر بندگانی که خداوند نعمتهائی را در اختیار آنان گذاشته است تا به بندگان سود بر سانند، از بخشش به دیگران باز ایستند، خداوند نعمتها را از ایشان می گیرد و در اختیار دیگران می گذارد.
8- قال الامام علی علیه السلام : جُودُ الوُلاةِ بِقیء المُسلِمینَ جَورٌ وَ خَتَرٌ. امام علی - علیه السلام - فرمود: بذل و بخشش کارگزاران از بیت المال، ظلم و خیانت است. غرر الحکم، ص 343
1-8- از بیت المال نباید بذل و بخشش به ظلم نمود.
2-8- بذل و بخشش کارگزاران از بیت المال، ظلم و خیانت است.
3-8- کارگزاران حقوق معینی دارند اگر به جز آنچه که معین شده است از پول بیت المال به آنها داده شود، ظلم و خیانت است. ( البته این موضوع شامل اضافه کاری که بر اثر کار غیر از وقت معمول است، و یا پاداشهائی که نه به ظلم بلکه به عدالت بخاطر تلاش بیشتر و متعالی تر برای ترغیب و تشویق عموم کارکنان در نظر گرفته می شود، می تواند نباشد، به غیر از اینکه اینها را متناسب ندهند و به جز اینکه بگونه ای بدهند که ظلم محسوب شود، منتهی رعایت عدالت و سلامت رفتار و اخلاق اسلامی باید در مسائل پرداخت حقوق باید رعایت شود. )
9- حضرت امام علی ( ع ) : و بر سر هر يك از كارهايت مهتری از آنان بگمار كه نه بزرگی كار بر او چيره شود و نه بسياری آن، وی را پريشان و درمانده سازد، و هر عيبی را كه از دبيران خود ناديده بگيری بر عهده خود تو گذارده شود.
نهج البلاغه، الكتاب 53
1-9- باید بر سر کارها یک فردی که در اشراف به کار و اداره کار سرآمدتر هست برای اداره کار قرار گیرد.
2-9- باید برای کارها تقسیم بندی وجود داشته باشد و برای هر کاری باید فردی که سرآمدتر هست برای اداره آن کار در نظر گرفته شود.
3-9- از جمله ویژگیهای افرادی که برای اداره و مدیریت هر کاری در نظر گرفته می شود، عبارت است از اینکه: 1- یکی از خصوصیات فرد مدیر عبارت است از اینکه بسیاری کار موجب پریشانی احوالاتش ( فردی که برسر کارهاست نشود ) و او را به هم نریزد. 2- یکی از خصوصیات فرد مدیر ( فردی که بر سر کارها می گذارید ) عبارت است از اینکه بسیاری کاردرمانده اش ننماید.
4-9- اگر دبیران ( مدیرانی که بر سر کارها گذاشته ای ) عیبی دارند باید ( در فرصت مناسب و با هدایت مناسب ) عیب و اشتباه را برای اصلاح کار به او بگوئی و بگونه ای نیروها را انتخاب کنی که متناسب کار باشند .
5-9- هر عیبی را که از دبیران ( افرادی که بر سر کارها گذاشته ای ) خود نادیده بگیری، آن عیب بر عهده ریاست کار گذاشته می شود.
6-9- در اداره کارهای زیاد سلسله مراتب وجود دارد و رئیس و مرتبه دیگر مدیران و در مرتبه دیگر کارگزاران قرار دارند.
7-9- ضرورت دارد پژوهشهای جامعی در رابطه با ویژگیهای و اصول ریاست و مدیریت و کارگزاران و کار مسائل چگونگی اداره کارها و اصول و مبانی آن صورت پذیرد و نتایج حاصله با بررسی افرادی که به علم مدیریت اسلامی اشراف دارند برای برنامه ریزیهای کاری، قانون، محتواهای کتابهای درسی نظام تعلیم و تربیت از مدارس تا دانشگاهها و حوزهها و همچنین ضمن خدمت و آموزشهای آزاد و بهره مندی در رسانه ها و اطلاع رسانی ها و فرهنگ سازیهای لازم برای اصناف و مشاغل مختلف مورد بهره برداری قرار گیرد.
10- راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد می شود را، باید در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت و در اختیار انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و رسانه ها برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، بگذارند.
2- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، ادبیّات، بستر تبلیغات و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف لازم و دانش لازم زندگی)، به رشد رساند، متناسب با سن و به اندازه لازم پرداخته شود و آنرا به جامعۀ هدف عرضه نمایند.
گل افشان گل محمدی