بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
شرحی بر انشراح سوره بلد کتاب قرآن
(خداوند مالک و روشنگر و هدایتگر دینِ انسانها می باشد)
سوره ۹۰: البلد - جزء ۳۰ - ترجمه مکارم شیرازی
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ ﴿۱﴾ قسم به اين شهر مقدس (مكه). ۱
وَأَنْتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ ﴿۲﴾ شهري كه تو ساكن ۲
وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ ﴿۳﴾ و قسم به پدر و فرزندش (ابراهيم خليل و اسماعيل ذبيح). ۳
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي كَبَدٍ ﴿۴﴾ كه ما انسان را در رنج آفريديم (و زندگي او مملو از رنجها است). ۴
أَيَحْسَبُ أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ ﴿۵﴾ آيا او گمان ميكند كه هيچ كس قادر نيست بر او دست يابد؟! ۵
يَقُولُ أَهْلَكْتُ مَالًا لُبَدًا ﴿۶﴾ مي گويد: مال زيادي را (در كارهاي خير) تلف كرده ام! ۶
أَيَحْسَبُ أَنْ لَمْ يَرَهُ أَحَدٌ ﴿۷﴾ آيا گمان ميكند هيچ كس او را نديده (و نميبيند)؟ ۷
أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ ﴿۸﴾ آيا براي او (انسان) دو چشم قرار نداديم ؟ ۸
وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ ﴿۹﴾ و يك زبان و دو لب ؟ ۹
وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ ﴿۱۰﴾ و او را به خير و شرش هدايت نموديم. ۱۰
فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ ﴿۱۱﴾ ولي او (انسان ناسپاس) از آن گردنه مهم بالا نرفت! ۱۱
وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ ﴿۱۲﴾ و تو نميداني آن گردنه چيست ؟ ۱۲
فَكُّ رَقَبَةٍ ﴿۱۳﴾ آزاد كردن برده است! ۱۳
أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ ﴿۱۴﴾ يا اطعام كردن در روز گرسنگي. ۱۴
يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ ﴿۱۵﴾ يتيمي از خويشاوندان را. ۱۵
أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ﴿۱۶﴾ يا مستمندي به خاك افتاده را. ۱۶
ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ ﴿۱۷﴾
سپس از كساني بوده باشد كه ايمان آورده، و يكديگر را به شكيبائي و رحمت توصيه ميكنند. ۱۷
أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ ﴿۱۸﴾ آنها اصحاب اليمين هستند (و نامه اعمالشان را به دست راستشان ميدهند). ۱۸
وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ ﴿۱۹﴾ و كساني كه آيات ما را انكار كرده اند افرادي شومند و نامه اعمالشان به دست چپشان داده ميشود. ۱۹
عَلَيْهِمْ نَارٌ مُؤْصَدَةٌ ﴿۲۰﴾ بر آنها آتشي است فرو بسته (كه راه فراري از آن نيست). ۲۰
اطلاعات عمومی سوره بلد کتاب قران
- نامگذاری
سوره بلد با سوگند به «بَلَد» آغاز میشود و به همین سبب بلد نامگذاری شده است. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۴. بلد به معنای سرزمین است قرشی بنابی، قاموس قرآن، ذیل واژه «بلد». و در اینجا اشاره به سرزمین مکه دارد. طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۲۸۹.
- محل و ترتیب نزول
سوره بلد جزو سورههای مکی و در ترتیب نزول سی و پنجمین سورهای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف، نودمین سوره است و در جزء سیام قرار دارد. معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۶۶.
- تعداد آیات و دیگر ویژگیها
سوره بلد ۲۰ آیه، ۸۲ کلمه و ۳۴۳ حرف دارد. این سوره جزو سورههای مُفَصَّلات و از سورههایی است که با سوگند آغاز میشوند. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۴.
محتوای سوره بلد کتاب قرآن
-
- ضرورت تحمل رنج و سختی در راه بندگی خداوند 2-جایگاه انفاق در بندگی خدا و سعادت انسان. 3- سوگند به تحملکنندگان سختیها در راه خدا. 4- انفاق در حال نیاز، شرط بندگی خدا. 5- عوامل عدم تحمل سختیها در راه خدا. 6- تأثیر بندگی در سعادت انسان . خامهگر، محمد، ساختار سورههای قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
پیامها و راهبردهایِ شرحی بر انشراح سوره بلد کتاب قرآن
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
-
- نظریات و رهنمودَهای خداوند در آیات اول و دوم و سوم سوره بلد کتاب قرآن در عبارتهای"( ا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ ﴿۱﴾ قسم به اين شهر مقدس (مكه). ۱ وَأَنْتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ ﴿۲﴾ شهري كه تو ساكن آنی ۲ وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ ﴿۳﴾ و قسم به پدر و فرزندش (ابراهيم خليل و اسماعيل ذبيح). ۳ )"، دلالت دارد بر اینکه 1- آیات اول و دو و سوم سوره بلد گواه و مؤید این نظریه می باشد که خداوند به شهر مکه به دلیل اینکه حضرت محمد سلام الله علیه در آن زندگی می نموده است و دو پیامبر خداوند حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل که پدر و پسر هر دو پیامبرخدا بودند در آن حضور داشته اند و حضرت محمد سلام الله علیه از نسل آنها می باشد، خداوند به بزرگی پیامبران بزرگ دینِ خودش و شهر مکه به بزرگی آن قسم یاد نموده است. 2- شهر مکه با وجود همه خصوصیات ارزشمند تاریخی و فیزیکی و مذهبی و خاصی که دارد خداوند شایسته برخورداری حضرت محمد سلام الله علیه و پیامبران قبل از حضرت محمد سلام الله علیه ( حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل سلام الله علیهم که از اجداد پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه می باشند ) در مکه حضور داشتند، بیان می نماید و حلال پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه دانسته و خداوند به عظمت این شهر ارزشمند قسم یاد نموده است. 3- خداوند برای بیان حقایقی در رابطه با زندگی انسانها از ارزشمندترین خلقتهای خود به عظمت قسم یاد نموده است، تا بدین سبب انسان را هم متوجه بزرگی عظمت و ارزشمندی خلقتش نماید و هم متوجه مهم بودن حقایقی که بیان می نموده، بنماید.
- نظریه و رهنمود خداوند در آیه چهارم سوره بلد کتاب قرآن در عبارت"( لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي كَبَدٍ ﴿۴﴾ كه ما انسان را در رنج آفريديم (و زندگي او مملو از رنجها است). ۴ )، دلالت دارد بر اینکه 1- از آیه تعبیرهای متفاوتی می شود نمود، می توان بطور کلی گفت انسان خلقت انسان دارای مسائل مخصوص خودش می باشد و در تعبیری برداشت از آیه خلقت انسان به معنای بزرگ شدن انسان در رحِم مادر و تولدش و بزرگ شدنش و نیازها و محدودیتهایش و پرداختن به نیازهایش و زندگی در محدودیتهایش دارای شرایط سخت و دشواریهائی همراه حُسنها و خوبیها و موفقیتها و آسانیها هست. 2- خلقت انسان بگونه ای هست که همراه هست به تکاپو و زحمتها و سختیهائی برای رسیدن به مقصود زندگی سالم و خداپسندانه می باشد. 3- به دلیل اینکه کلمه کَبَد آمده است و از آنجا که کار کبد تفکیک مواد مغذی از مواد زاید، سم زدایی و تبدیل مواد غیرقابل دفع به مواد قابل دفع است. در یک تعبیر می توان این مسئله را چنین برداشت نمود که خداوند به این معنا از این کلمه استفاده نموده باشد که انسان باید خود الهامات و القائات و خطورات خوب را از بد تفکیک دهد و در مسائل اشتباه فکری و گفتاری و رفتاری خود و دیگران (القائات و الهامات و خطورات آلوده و بد از ذهن و نفس خود و یا جامعه )، که با آن سر و کار دارد با بهره مندی از شاخصها و معیارهای دین خداوند، باید سم زدائی نماید و ( وضعیت بوجود آمده افکار التقاطی بد و خوب، انسان بتواند بدها را انجام ندهد و به رضایتمندی خداوند عمل نماید ) و آنچه بدی در او عادت و رویه شده است و تقریباً قابل دفع است ( مانند غیبت نمودن و یا بدون فکر و سنجیدن درستی و نادرستی و یا با صدای بلند بی دلیل صحبت نمودن و یا تمسخر نمودن و طهنه زدن )، آن عادت و رویه اشتباه را از خود دفع نماید و فضائل را جایگزین نماید و این شرایطی که به دلیل همراه بودن بدی و خوب الهامات و القائات و خطورات و شنیدهها می باشد شرایط جدی می باشد و طلب می نماید که انسان به رُشد و دانائی و تعالی تشخیصی برسد که توانمندی جدا نمودن حق و خوب و حلال را از باطل و بدیها و حرام را کسب نماید. در تعبیر دیگر می توان چنین تعبیر نمود که چون انسانها دارای تلفیقی از الهامات خوب و بد هستند باید انجام بهترین نظریه و رهنمود و حرف و روش و کار و پیشنهاد را بپذیرند ( و اگر می خواهند قانون بنویسند و دستورالعمل صادر نمایند و یا آئین نامه بنویسند و یا قضاوت نمایند باید بهترین رفتار را داشته باشند) و تشخیص اینکه بهترین روش و رفتار و نظریات کدام بهتر است و عدم پذیرش بدیها و پذیرش خوبیها و سم زدائی از بدیهای نگرش و گفتار و رفتار و شنیدهها و عادات و افکار و طاغوتهای احاطه شده بر حاکمیت و زندگی انسانها دارای شرایطی می باشد که هوشیاری و بصیرت و دانائی و رُشد و فضائل اخلاقی خود را ( مانند حلم، دقّت، مهارتهای گفتاری و رفتاری و تفکری و معاشرت و ارتباطاتی و شخصیّتی خود را طلب می نماید. ) و تعبیر دیگر هر دو این تعبیر هست که انسان هم خود باید در خود به الهامات و القائات و خطورات و عادات و دوست داشتنیهای خوبی که لازم است، عمل نماید و از الهامات و القائات و خطورات و عادات و دوست داشتنیهای بد پیروی ننماید و هم آنچه که طاغوتهای احاطه شده بر انسانها و یا در ارتباطاتی که با دیگران دارد و یا نظامی که بر آنها حاکم است از آنچه که خوب است انجام دهد و گفتارها و رفتارها و نظریات و رهنمودهای بد عمل ننمایند، که البته این شرایط خلقت انسان شرایط جدی هست و به رشد و تعالی و منزهی و دانائی و آگاهیهای لازم نیاز است، که البته معیار و شاخص بد و خوب بودن را رضایتمندی خالق یکتا و نظریات و رهنمودهای خداوند و حجتهای معصوم خداوند (که خداوند آنها را واسطۀ بین خود و مخلوقاتش بخصوص انسانها قرار داده است )، همراه با بهرهمندی از عقل رشد یافته و به حکمت رسیده ای برخوردار باشند و افکار و گفتار و رفتار و عمل به آگاهی و دانائی، تحت ولایت خداوند و حجتهای معصوم خداوند ( پیامبر اکرم و خانم حضرت فاطمه زهرا و دوازده امام سلام الله علیه می باشد )، اعمالِ انسانها به شایستگی به رضایتمندی خداوند باشد، بنابراین خداوند بواسطه پیامبران بخصوص خاتم الانبیاء حضرت محمد سلام الله علیه و بواسطه حجتهای معصومش سلام الله علیهم معیارها و شاخصهای تشخیص کار نیکو و خوب و درست و حلال از کار بد و نادرست و حرام را ارائه داده است و در مراجع دینی هم با رساله های احکام خود در حدی در این راه کمک نموده اند ولی برای آگاهی از همه رهنمودها و نظریات و رهنمودهای خداوند و حجتهای معصوم سلام الله علیهم باید به کتاب قرآن و نظریات و رهنمودهای چهارده معصوم سلام الله علیهم مراجعه نمود و تلاش نمود تا از نظریات آنان بخوبی بهره مند شد والبته مراجع دینی و علماء در این راه می توانند راهنمائیهای خوب و مفیدی داشته باشند. 3- حاکمیتها و جوامع و خانوادهها و نظامهای فرهنگ سازی و تعلیم و تربیت و تبلیغات و اداره امور جامعه باید به این موضوع مهم، (برای اینکه انسان بتواند در دو راهی الهامات و القائات و خطور منفی خود و دیگران به تعالی و سعادتمندی به کمالات بندگی خداوند نماید باید از عنایات عالی خداوند و هدایتها و منزهی و فضیلتهای لازم و تعلیم و تربیت و فرهنگ سازی و تبلیغ دین به تعالی و منطبق با نظریات و رهنمودهای خداوند همواره برخوردار باشد )، مورد توجه لازم داشته باشند.
- نظریات و رهنمودَهای خداوند در آیات پنجم و ششم سوره بلد کتاب قرآن در عبارتهای"(أَيَحْسَبُ أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ ﴿۵﴾ آيا او گمان ميكند كه هيچ كس قادر نيست بر او دست يابد؟! ۵ يَقُولُ أَهْلَكْتُ مَالًا لُبَدًا ﴿۶﴾ مي گويد: مال زيادي را (در كارهاي خير) تلف كرده ام! ۶ )، دلالت دارد بر اینکه 1- آیه پنجم سوره بلد گواه و مؤید این نظریه است که خداوند احد و یگانه همواره بر محاسبه مسائل انسانها به قدر لازم احاطه دارد. 2- آیه ششم سوره بلد گواه و مؤید این نظریه است که همه افرادی که برای خداوند مالی را می بخشند نباید فکر کنند از بس که در راه انفاق نموده اند و یا بخشیده اند، هلاک شده اند و اگر کسی به علتی مانند انجام گناه باید مال بیشتری ببخشد، باید بیشتر دقت نماید که کاری اشتباه انجام ندهد و از گناه نمودن پرهیز نماید و اگر مقداری از مال خدا بخشید نباید فکر کند که مالش از بین رفته است و هلاک شده است و یا رنجی به او رسیده است و خداوند همواره در جبران خوبیهائی هست که بندگانش انجام می دهند و دادن مال خود در راه خدا از جمله عبادات انسانها می باشد و موجب پاکیزگی روح و مال و برکت در زندگی انسانها می شود. 3- برای رضایتمندی خداوند در مال انسانها مقداری برای امور انسانهای نیازمند ( به حد توان و برخورداری)، وجود دارد و خالق یکتای بی همتا که انسانها را آفریده است، بر اموال و خود انسانها صاحب اختیار است و خداوند با رهنمودهای قرآنی و حجتهای معصوم سلام الله علیهم اراده نموده است که انسانها را به وظائفشان تعلیم و تربیّت نماید و انسانها نباید فکر کنند که به خودشان واگذار شده اند و خداوند در تصمیم گیریهای و پاکی مال انسانها تعیین کننده است و روزی انسانها با خواست خداوند و البته تلاش انسانها ممکن می شود و این مال وقتی به طهارت می رسد که از راه حلال باشد و به مقداری که خداوند تعیین نموده است ( انسانها در حدی که خود در زندگی درمانده نشوند انفاق نمایند). 4- آیات پنجم و ششم سوره بلد گواه و مؤید این است که انسانها به تعالی و کمالاتی و رُشد و آگاهیها و منزهی نیاز دارند که احکام و دستورات و رهنمودها و نظریات دینی را به شفع دل و خشوع و خضوع و فروتنی انجام دهند و اصل برایشان وجه رضایتمندی و خشنودی خداوند از اعمالشان باشد، به همین سبب انسانها باید به رُشد و آگاهی اعتقادی و توانمندیهای لازم برای داشتن کار و حقوق مناسب و فضائل اخلاقی و شرح صدری برسند که در مرتبه اول زندگی پاک و خداپسندانه ای داشته باشند و دچار اشتباه رفتاری و گناهی نشوند و اگر باید کفاره گناهی بپردازند و در راه خداوند بخششی نمایند، تا از مغفرت خداوند برخوردار شوند، از اینکه خداوند بر آنها آسان گرفته است تا گناهشان را ببخشد و آنها را از دچار آتش جهنم شدن، محفوظ نماید، باید خشنود باشند و اصل برای آنها باید رضایتمندی خداوند از اعمالشان باشد. (در تفسیر مُقاتل بن سلیمان آمده است .. حارث بن عمرو بن نوفل بن عبدمناف قرشی هنگامی که در مدینه بود، مرتکب گناهی شد؛ پس نزد پیامبر(ص) آمد و پرسید کفاره آن چیست. پیامبر(ص) گفت برو و بندهای آزاد کن یا شصت مسکین را غذا بده. حارث پرسید غیر از این نیست؟ پیامبر(ص) گفت همان بود که گفتم. حارث غمزده راه افتاد تا اینکه به یاران خود رسید و گفت: به خدا نمیدانستم وارد دین محمد شوم، مالم با کفارات و انفاق در راه خدا کم میشود. محمد گمان میکند ما این مال را در راه پیدا کردهایم، بلکه من مال زیادی خرج کردم.. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل، ۱۴۲۳ق، ج۴، ص۷۰۱.)،
-
- نظریات و رهنمودَهای خداوند در آیات هفتم و هشتم و نهم سوره بلد کتاب قرآن در عبارتهای"( أَيَحْسَبُ أَنْ لَمْ يَرَهُ أَحَدٌ ﴿۷﴾ آيا گمان ميكند هيچ كس او را نديده (و نميبيند)؟ ۷ أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ ﴿۸﴾ آيا براي او (انسان) دو چشم قرار نداديم ؟ ۸ وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ ﴿۹﴾ و يك زبان و دو لب ؟ ۹ وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ ﴿۱۰﴾ و او را به خير و شرش هدايت نموديم. ۱۰ )، دلالت دارد بر اینکه 1- آیه هفتم سوره بلد گواه و مؤید این نظریه هست که انسانها همواره کارهایشان دیده می شود و خداوند از کارهایشان آگاه هست و انسانها باید بدانند حساب و کتابی در کار است و خداوند از اشتباهات رفتاری انسانها آگاه می باشد ( و انسانها ضمن اینکه موظف هستند توبه نمایند و ترک همیشگی از انجام گناه نمایند)، امکان دارد جبران گناه کفاراتی داشته باشد. (گرچه افراد نباید دیگران را از گناه و کارهای بد خود آگاه نمایند به دلیل اینکه امکان دارد موجب ترویج گناه و شکستن قُبح گناه شود ولی امکان دارد لازم باشد کفاراتی را برای جبران کار بد خویش و کسب رضایت خدا، بپردازند، که در رابطه با چگونگی پرداخت کفار عمل گناه باید به مرجع دینی در میان بگذارند و مقدار کفاراتی که باید برای جبران گناهشان بپردازند به آنها راهنمائی نماید.) و انسانها باید بدانند همواره در محضر خداوند هستند و نظامهای تعلیم و تربیّت و فرهنگ سازی و تبلیغات باید از کودکی تا بزرگی، متناسب سن معنای در محضر خدا بودن و انجام کارها به رضایتمندی خداوند انجام دادن و دانائیها و فضائل لازم برای عمل به نظریات و رهنمودهای خداوند و حجتهای معصوم خداوند باید بیاموزند تا انسانها همواره نگرشها و گفتار و رفتارشان به تعالی و به شایستگی به رضایتمندی خداوند باشد. 2- آیات هشتم و نهم و دهم در عبارتهای " أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ ﴿۸﴾ آيا براي او (انسان) دو چشم قرار نداديم ؟ ۸ وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ ﴿۹﴾ و يك زبان و دو لب ؟ ۹ وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ ﴿۱۰﴾ و او را به خير و شرش هدايت نموديم. ۱۰" گواه و مؤید این نظریه هست که خداوند توانمندیهای ارزشمند و نعمتهای گرانقدری را به انسانها عطا نموده است، که از جمله آنها عبارت است از: 1- خداوند برای هر انسانی دو چشم قرار داده است. 2- خداوند برای هر انسانی یک زبان و دو لب قرار داده است. 3- خداوند هادی و جدا کننده حق از باطل و خیر از شر است. (امام صادق(ع): از جمله چیزهایى که خداوند به موسى وحى فرمود و در تورات بر او نازل کرد[این است]: «همانا من خدایم و معبودى جز من نیست. مردم را آفریدم و خیر را آفریدم و آنرا به وسیله کسى که دوست دارم، جارى مىسازم. پس خوشا به حال کسى که آن را به وسیله او نجات دهم! من خدایم و معبودى جز من نیست. مردم را آفریدم و شر را آفریدم و آنرا به وسیله کسى که مىخواهم، انجام مىدهم. پس واى به حال کسى که آنرا بر دستان او انجام دهم!» (کافی، ج 1، ص 154، ح 1، محاسن، ج 1، ص 440، ح 1018). رسول خدا(ص) میگوید خداوند فرمود: «اى آدم! منِ خداىِ بزرگوار، خیر را پیش از شر آفریدم». (تفسیر العیّاشی، ج 1، ص 35، ح 21، بحار الأنوار، ج 11، ص 182، ح 36). 3- خداوند در ازای نعمتهائی که به انسانها عطا نموده است، انتظار دارد که انسانها به تعالی و رضایتمندی خداوند عمل نمایند و به این دلیل نظام تعلیم و تربیت و فرهنگ سازی و تبلیغات و رسانه ها و مطبوعات و اداره امور مملکتها و جهان باید مردم و حاکمیتهای جهان را از انتظارات خداوند از بندگانش آگاه و هدایت نماید.
- نظریات و رهنمودَهای خداوند در آیات یازدهم و دوازدهم و سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم و شانزدهم و هفدهم سوره بلد در عبارتهایِ"( فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ ﴿۱۱﴾ ولي او (انسان ناسپاس) از آن گردنه مهم بالا نرفت! ۱۱ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ ﴿۱۲﴾ و تو نميداني آن گردنه چيست ؟ ۱۲ فَكُّ رَقَبَةٍ ﴿۱۳﴾ آزاد كردن برده است! ۱۳ أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ ﴿۱۴﴾ يا اطعام كردن در روز گرسنگي. ۱۴ يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ ﴿۱۵﴾ يتيمي از خويشاوندان را. ۱۵ أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ﴿۱۶﴾ يا مستمندي به خاك افتاده را. ۱۶ ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ ﴿۱۷﴾ سپس از كساني بوده باشد كه ايمان آورده، و يكديگر را به شكيبائي و رحمت توصيه ميكنند. ۱۷ )"، دلالت دارد بر اینکه 1- آیه یازدهم و دوازدهم سوره بلد گواه و مؤید این نظریه است که در راستای مسیر عمل به دستورات و رهنمودهای دینی که از طرف خداوند توسط خاتم الانبیاء پیامبر اکرم حضرت محمد سلام الله علیه نازل شده است، انسانها به قسمتهائی مهم از وظائف و مراتب بندگی خداوند و بنده محبوب خداوند بودن قرار می گیرند که برای تحقق سعادتمندی حاکمیتها و زندگیهای حیات طیبه عمل به خواست و رهنمودهای الهی ضروری دانسته شده است که اصطلاحا با عبارت فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ به آن اشاره شده است. 2- آیات دوازدهم و سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم سوره بلد گواه و مؤید این نظریه هست که خداوند سعادتمندی انسانها را در عمل به عقبه و باقی وظائف بندگی خداوند را عبارت از: الف- آزاد کردن برده و یا اسیر و یا زندانی که گرفتاریش بگونه ای است که می توان در ازای پرداخت پولی و یا انجام کار خداپسندانه ای آزاد نمود. ب- اطعام نمودن انسانها در روزی که گرسنه هستند. ت- رسیدگی و یاری و حمایت نمودن یتیمان خویشاوند ث- رسیدگی و یاری و حمایتِ نیازمندی که خوشحالی از او رخ بربسته و غمناک و یا زمینگیر شده است ( انسانی که گرفتار نداریهای زمین خاکی شده است و یا کارتن خوابها، بی خانمانها و افرادی که از روی ناچاری و وضعیت بد در سطل آشغالی روزی طلب می نمایند، و نیازمندانِ کمک و استمداد ) ج- سپس از كساني بوده باشد كه ايمان آورده، و يكديگر را به شكيبائي و رحمت توصيه ميكنند. در واقع انسانها با گفتن اذکاری فقط به خداوند مسلمان می شوند اما برای ایمان آوردن، باید به اندازه توانمندی خود وظائف بندگی خداوند را هم انجام دهند تا نشان دهنده به دستورات خداوند ایمان آورده اند، و همچنین باید انسانها همدیگر را به صبر و شکیبائی و رحمت خداوند توصیه نمایند. ( امام رضا سلام الله علیه: إن الایمان افضل من الاسلام بدرجة ، و التقوی افضل من الایمان بدرجة ، و لم یعط بنو آدم افضل من الیقین. امام رضا سلام الله علیه می فرماید: ایمان یك درجه بالاتر از اسلام است ، و تقوا یك درجه بالاتر از ایمان است ، و به فرزند آدم چیزی بالاتر از یقین داده نشده است. تحف العقول ، ص 469. همچنین در روایتی دیگر در مورد ایمان به نقل از امام رضا سلام الله علیه چنین آمده است: و الایمان أداء الفرائض واجتناب المحارم. و الایمان هومعرفة بالقلب و إقرار باللسان و عمل بالاركان . امام رضا می فرمایند: ایمان انجام واجبات و دوری از محرمات است، ایمان عقیده به دل و اقرار به زبان و كردار با اعضاء تن است. تحف العقول، ص 444. الایمان أربعة أركان : التوكل علی الله ، و الرضا بقضاء الله ، و التسلیم لأمر الله ، و التفویض الی الله امام رضا نیز می فرمایند: ایمان چهار ركن است: توكل بر خدا ، رضا به قضای خدا، تسلیم به امر خدا ، تفویض كارها به خدا. تحف العقول، ص 469)
3- آیات سیزدهم تا تا شانزدهم سوره بلد بیانگر توجه به برنامه خداوند و سبک زندگی اسلامی در یاری نمودن جامعه از نظر اقتصادی و عاطفی و یاری جامعه در سلامت فردی و اجتماعی در رفع ناتوانیهای فردی و اجتماعی و تقویت روحی و ایجاد امیدواری با توصیه و دعوت به صبر و خویشتنداری و رحمت خداوند می باشد.
6- نظریات و رهنمودهایِ خداوند در آیات هفدهم و هیجدهم نوزدهم و بیستم، در عبارتهای "( .....16 ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ ﴿۱۷﴾ سپس از كساني بوده باشد كه ايمان آورده، و يكديگر را به شكيبائي و رحمت توصيه ميكنند. ۱۷أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ ﴿۱۸﴾ آنها اصحاب اليمين هستند (و نامه اعمالشان را به دست راستشان ميدهند). ۱۸ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ ﴿۱۹﴾ و كساني كه آيات ما را انكار كرده اند افرادي شومند و نامه اعمالشان به دست چپشان داده ميشود. ۱۹ عَلَيْهِمْ نَارٌ مُؤْصَدَةٌ ﴿۲۰﴾ بر آنها آتشي است فرو بسته (كه راه فراري از آن نيست). ۲۰)" دلالت دارد بر اینکه 1- آیه شانزدهم و هفدهم گواه این است که اگر انسانها همواره با هوشیاری و بصیرت و مسئولیت شناسی و آگاهی، وظائف بندگی خداوند را انجام دهند و به دستورات و رهنمودهای خداوند به تمام و کمال ایمان بیاورند و همچنین همدیگر را به شکیبائی و صبر و رحمت خداوند توصیه بنمایند، موفق شده اند از اصحاب یمین شوند و نامه اعمالشان به دست راستشان دهند و در واقع انسانها مراتب عالی سعادتمندی دنیا و آخرت را زمانی بدست می آورند که به کمالات خواست خداوند را به تعالی در حد توان خود به سعادتمندی انجام دهند، در این صورت شامل بشارت خداوند هستند و به تعالی می توانند به آباد کردن دنیا و آخرتشان مطمئن باشند. 2- آیات نوزدهم و بیستم سوره بلد ” وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ ﴿۱۹﴾ و كساني كه آيات ما را انكار كرده اند افرادي شومند و نامه اعمالشان به دست چپشان داده ميشود. ۱۹ عَلَيْهِمْ نَارٌ مُؤْصَدَةٌ ﴿۲۰﴾ بر آنها آتشي است فرو بسته (كه راه فراري از آن نيست). ۲۰)" گواه و مؤید این نظریه می باشد که کسانی که آیات و خواست الهی را انکار نمودند و و آیات خداوند کافر شدند، اصحاب مَشْأَمَةِ می شوند و آنها نامه اعمالشان به دست چپشان داده خواهند شد و در دنیای آخرت در سدی از آتش خواهند بود. که به این وسیله خداوند خواسته است از روی مرحمتش عاقبت انکار آیات و رهنمودهای خداوند و انجام وظیفه ننمودن نسبت به آن را یادآوری نماید تا با هشدار و انذارش انسانها را از گرفتار شدن از آتش جهنم باز دارد و همواره خداوند با هدایتهایش در آیات مختلف اراده نموده انسانها را از جهنمی شدن باز دارد، اما بی اطلاعی درست و کامل از آیات خداوند و تبلیغ ضعیف متاسفانه موجب می شود که انسانها را از بهره مندی از تعلیم و تربیت الهی و رشد و تعالی و کمالات لازم باز می دارد و لازم است نظام تعلیم و تربیت و فرهنگ سازی و تبلیغات جامعه ایران و جهان به تعالی و به کمالات بطور رسمی و غیر رسمی متناسب باسن به موضوعات لازم سنین مختلف به قدر لازم بپردازد. 3- خداوند در آیات چهارم تا بیستم سوره بلد به نهی از منکر و امر به معروف و بیان رذیلتها و فضیلتها و سبک زندگی مؤمنان پرداخته است.
دعای متناسب سوره بَلَد کتاب قرآن
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
پروردگارا! به الطاف عمیمت و به شهر مکه که پیامبران بزرگت حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل و حضرت محمد سلام الله علیهم و در آن به اطاعت امر رسالت به تعالی حضور داشتند سوگند، که همواره انسانها به تعالی عنایات و توجهات و هدایتها و ولایت و سلطنت خالق خود و حجتهای معصومش، در تشخیص حق از باطل و انجام وظائف و اعمال مؤمنانه، به میزان شدن به تعالی خلقت انسانها به احسن تقویم، نیازمندند.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و چنان نما که انسانها در وضعیت خاصی قرار دارند که باید از دانائی و آگاهیهای لازم از رهنمودها و نظریات خالق خود و حجت برحقش بقدری آگاه باشند و به منزهی و رُشد عقلانی و اعتقادی و بصیرتی و معرفتی و فضیلتی و هوشیاری رسیده باشند که تحت تاثیر طاغوتها و احاطۀ غیر خواست خداوند قرار نگیرند و حق از باطل را در مسائل حاکمیتی و ارتباطاتی و زندگی فردی و اجتماعی از هم بازشناسند و به کارهای حق و حلال و رضایتمندی خالق یکتای بی همتای خود عمل نمایند و از کارهای باطل و حرام و گناه پرهیز نمایند و چنان نما که اگر انسانها به رضایتمندی خالق خود از مال خود و یا جان خود ایثار می نمایند هرگز ناراحت نشوند و حسرت مال و جانی که به راه خداوند و دستور خداوند و به رضایتمندی خداوند ایثار نموده اند، افسوس نخورند همواره تا همیشه تحت ولایت خداوند و حجتهای معصوم خداوند سلام الله علیهم و از شرح صدر و منزهی و رُشد و تعالی فضائل و کمالاتی برخوردار باشند تا مورد خشنودی خداوند خود خالق یکتای بی همتا خود و حجتهای معصوم خداوند بخصوص ولیعصر امام زمان حضرت مهدی موعود سلام الله علیهم قرار داشته باشند.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و انسانها را در کَبَد خلقت خود و کَبَد جهان هستی به اشتباه گرفتار نشوند و چنان قدر و تعالی رُشد و دانائی و اعتقادات و تقوا و ورع و فضائل و شرح صدر انسانها را قرار ده که به گناه آلوده نشوند و در ایثار اموال خویش در راه خداوند به حد توان دریغ نورزند و با انجام کارهای نیکو دعاهایشان چنان برآورده نما که آثار گناه از آنها پاک شود و حتی لحظه ای به پشیمانی از بندگی خداوند و انکار و تکذیب رهنمودها و حقایق و نظریات و دستورات خداوند و گناه و کُفر و شرک و نفاق و رذیلتها گرفتار نشوند.
پروردگارا! به الطاف عمیمت که بر همه مخلوقات سروری و عالیترین و متعالی ترین قدرت عالم امکان هستی و همه هستیها از توان الهی علم و حکمت و فضل و تعالی توانت موجود شده و می شود، چنان نما که رنج زندگی انسانها برای همیشه پایان یابد و سرتاسر زندگی همه انسانها، همه لحظات و ثانیه هایشان عشق بندگی خداوند باشد و چنان همیشه بندگی انسانها همراه به کمالاتِ سلامتی و سعادتمندی دنیوی و اخروی و همراه با آگاهی و علم و فضیلت و منزهی لازم باشد تا انسانها از عنایات و هدایتها و رحمتها و نعمتهای بسیار راضی و قدرشناس و سپاسگزار باشند و شما ای هم خالق یکتای بی همتا از خلقت همه انسانها و نفس عبد و زکیه مطمئنشان بسیار و بی نهایت برای همیشه راضی و خشنود باشی.
خداوندا! برمحمد و آل محمد درود فرست و انسانها را به سپاسگزاری از نعمتهایت و اطاعت از فرامینت یاری ده و همیشه توفیق و شناخت و توانمندی و سلامت و همّتِ بالا رفتن از عقبۀ مورد انتظار ورود به دین اسلام را به جامعیت و به کمالات آنچنان عطا نما که آنان همواره به کارهای نیکوئی که فرمان داده ای موفق بگردند و انسانها را در آزاد نمودن انسانها و اطعام کردن انسانهای گُرسنه و حمایت یتیمان خویشان و مستمندان به تعالی یاری ده و چنان نما که همه انسانها فقط به زبان به دین خداوند ایمان نیاورند بلکه به عمل هم اعمال بندگی نمودن خداوند را به تعالی انجام دهند و یکدیگر را به شکیبائی و صبر و رحمت خداوند توصیه نمایند تا از اصحاب یمین گردند و نامه اعمالشان به دست راستشان داده شود و موجب خشنودی و رضایت خالق خود شوند و از کسانی نباشند که از اصحاب مَشائِمه باشند تا نامه اعمالشان به دست چپشان داده شوند و در زندگی دنیای آخرت درسد آتشین گرفتار نیایند و موجی عدم رضایت و غضب خالق خود شوند.
پروردگارا! آنچه که موجب انحرافات انسانها می گردد، ناآگاهی از دین مبین خداوند و چهارده معصوم سلام الله علیهم و همچنین ضعف در تعلیم و تربیت خداپسندانه و همچنین انتقال و تاثیرگذاری بدیها از انسانی به انسان دیگر و یا تاثیرات بد نفس خود انسان و یا موجودات دیگر بر انسانها می باشد و همینطور عدم توانمندی لازم در شناخت حق و باطل و عدم منزهی و رُشد لازم و وجود طاغوتهای بوجود آمده و رذیلتها و جهالتها بوسیله عوامل مختلف و استضعافهاست و نجات انسانها چاره ای به جز اراده قوی خالق نیکو صفات در بخشش و پذیریش همه انسانها به جهت تحت ولایت و هدایت همیشگی خداوند و چهارده معصوم سلام الله علیهم قرار گرفتن نمی باشد و این موضوع مهم نیازمند شفاعت پیامبران و معصومین سلام الله علیهم و شهدا در دنیا می باشد تا انسانها قبل از فرا رسیدن دنیای آخرت با فرصت به اندازه در این دنیا با انجام عمل به خواسته های خالق خود خداوند بزرگ و مهربان و انجام کارهای خوب و نیکوی مورد رضایتمندی خداوند فرصت جبران بدیهای جاهلانه و رذیلانه طغیان از اطاعت خداوند خود را داشته باشند. پس به الطاف عمیمت، با فرصت دادن به بندگانت و شفاعت آنان و منزه نمودن نفسها و به تعالی و رشد و آگاهی رساندن و پذیرش انسانها تحت ولایت خالق عالم و یگانه و بی همتا و چهارده معصوم بخصوص ولیعصر حضرت مهدی موعود سلام الله علیهم چنان نما که بندگانت به کمالات لازم، با بندگی خداوند خود، همیشه همه قدرشناس و سپاسگزار نعمتهایت شوند.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و به الطاف عمیمت، چنان نما که انسانها، همیشه خود را در محضر خالق نیکوی خود خداوند متعالی و قادر و قاهر و غدیر و مهربان بی همتا ببینند و قدر هدایتهایت و نعمتهایت، از جمله قدرِ دو چشم بینای توانا و زبان ناطق و دولب زیبا و همه نعمتهای منورت را تا همیشه بدانند و کمالات حق را از باطل بشناسند و همیشه توفیق بندگی خالق مهربان و بخشنده خود را داشته باشند و همواره بر صراط مستقیم دین مبین خالق خود، مستقر و پایدار و ثابت قدم باشند.
الهی آمین یا رب العالمین به برکت و حرمت محمداٍ و آله طاهرین. اللهم صل علی محمد وآل محمد و عجل فرجهم. اللهم عجل لولیک الفرج صاحب الزمان وجعلنا من خیر انصارهی و اعوانهی و شیعته.
فضیلت خواندن سوره بلد در نظریات معصومین سلام الله علیهم
- در فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام رایت شده است: هر کس در نمازهای واجب خود سوره بلد را قرائت کند در دنیا به صالح بودن معروف می شود و در آخرت به اینکه نزد خداوند جایگاهی ویژه دارد شهرت می یابد و در روز قیامت از همراهان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و شهیدان و صالحان خواهد بود. ثواب الاعمال، ص123
- رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نیز فرموده اند: هر کس سوره بلد را قرائت نماید خداوند او را از غضب خود در روز قیامت ایمن می دارد. و از گردنه های سخت سفر آخرت نجات می یابد... تفسیرالبرهان، ج5، ص659
حضرت امام صادق(ع) میفرماید: کسی که وارد شهری شود و این سوره را سه بار بخواند به یاری حق از وبا و سایر بلاهای آنجا ایمن خواهد بود. خواصالآیات ص ١٥٣.
راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد شود را، در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت ( از جمله انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و مبلغین و رسانه ها)، برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، قرار دهند.
- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، و تولید کنندگان محتوای ادبیّات و بسترهای تبلیغاتی و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها ( رسانه ها، مطبوعات، فضای مجازی تبلیغات و بسترهای تکنولوژیهای مختلف) و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف و دانش و مهارتها و توانمندیهای لازم زندگی)، به رشد رساند، باید متناسب با سن و به اندازه لازم هماهنگ با دیدگاههای قرآن و چهارده معصوم سلام الله علیهم، به تهیه مطالب تعلیم و تربیتی اهمیّت لازم را بدهند و به مطالب به اندازه پرداخته شود و محصولات را به جامعۀ هدف به تعالی لازم عرضه نمایند.
- طرحها و برنامه های گفتمان و برنامه ریزی با زبانهای مختلف بین المللی و مردم دنیا بطور جهانی، با محصولات متناسب و بهره مندی از همه بسترها و سازوکارها و ساختارهای تعلیم و تربیتی برای بهره مندی از ولایت خداوند و پیامبران و حجتهای عالم و دانشمند و فاضل و معصوم سلام الله علیهم نهضتی نرم افزاری و عملیاتی برای تعالی نگرشی و نفسانی به تعالی توسط همه افراد توانمندی که در نهادها و سازمانهای دولتی و بخش خصوصی نقش آفرینی می نمایند، برای نشر و ترویج فرهنگ والای الهی نقش آفرینی های مفید و مؤثر و خداپسندانه صورت پذیرد تا رنگ استثمار استعمار شرک و کفر و نفاق و استکبار و جهلها و رزیلتها و احاطه طاغوتهای مختلف از جهانیان زدوده شود و تعالی و رشد و آگاهی و علم و دانش مفید و اعتقادات و نگرشها و تفکّر و گفتار و رفتار و تمایلات و روحیات و اخلاق خداپسندانه در جهان توسعه یابد.
13- الگوی سوره بلد در راهبردها و راهکارهای سیاستگذاریها و قانونگذاریها و قضاوتها و برنامه ریزیها
- خداوند شهرهائی که پیامبران زندگی می نمودند را آنقدر مقدس می داند که برای بیان حقایق به آن قسم یاد نموده است.
- خداوند از همه لحظات کارها و خیالات بندگانش آگاه هست و اگر انسانی به گناه آلوده شود، لازم است در کنار توبه کفاره ای را برای بخشش در راه رضایتمندی خداوند بدهد.
- انسانها به جز اذکاری که به دین اسلام وارد می شوند باید همواره اعمالی را به تعالی در بندگی خداوند انجام دهند تا از ایمان آورندگان به دین اسلام محسوب شوند.
- خداوند با برنامه های اعمال یاری اقتصادی هم برای ارتقاء توانمندی اقتصادی جامعه راهبرد جامعه را از ناتوانیهای اقتصادی به عنوان عبادت و وظائف بندگی یاری داده است و هم در جامعه با محبت و مهربانی به عنوان عبادتهای عملی و توحید عملی روح خداشناسی را زنده نگهداشته است و به سلامتی جامعه کمک نموده است.
- خداوند از جمله بر نامه های دینش را برای یاری اقتصادی و همچنین کمک عاطفی و مهربانیها در سبک زندگی اسلامی آزاد کردن انسانها از جمله بردگان و زندانیان و اسیران و همچنین اطعام نمودن گرسنگان و یاری یتیمان خویشاوند و مستمندان و توصیه به صبر نمودن و توصیه و ترغیب به بخشش و رحمت خداوند است.
- خداوند زندگی اعتقادی و اقتصادی و رفاه بندگان را به تعالی و توانمندی می خواهد تا بندگان خدا را در زمان نیاز و درماندگی بتوانند یاری دهند و به تعالی و کمالات یار و یاور یکدیگر در ناتوانیها و مشکلات اقتصادی و اعتقادی به رضایتمندی خداوند ایفای نقش نمایند.
- خداوند به انسانها فجور و تقوا را الهام نموده و انسانها باید به رُشدی برسند که بتوانند حق و باطل را از نظر خداوند تشخیص دهند و به رضایتمندی خداوند عمل نمایند و خداوند چگونگی وضعیت بهشتی بودن و جهنمی بودن دنیای آخرت انسانها که مهمتر از دنیای کنونی آنهاست که در آن زندگی می نمایند بر اثر میزان انطباق رفتارهای انسانها در دنیا به رضایتمندی خواست خداوند میزان می نماید.
- نظامهای تعلیم و تربیت و فرهنگ سازی و تبلیغات در مملکتها و دنیا باید بتوانند بگونه ای عمل نمایند که مردم مملکت و جهان را در داشتن دنیا و آخرتی سعادتمندانه و آخرتی سعادتمندانه یاری دهند و خداوند با آیاتش همواره با امر به معروف و نهی از منکر و روشنگریها و هدایتهای لازم و بشارتها و انذار سبک زندگی خداپسندانه و مؤمنانه و برنامه های اعتقادی و اقتصادی و رفاهی انسانها را تشریح نموده است.
گل افشان گل محمدی