بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
شرحی بر انشراح سوره ماعون
سوره ۱۰۷: الماعون - جزء ۳۰ - ترجمه فولادوند
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ ﴿۱﴾ آيا كسى را كه [روز] جزا را دروغ مى خواند ديدى )۱)
فَذَلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ ﴿۲﴾ اين همان كس است كه يتيم را بسختى مى راند (۲)
وَلَا يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ ﴿۳﴾ و به خوراك دادن بينوا ترغيب نمى كند (۳)
فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ ﴿۴﴾ پس واى بر نمازگزارانى (۴)
الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ ﴿۵﴾ كه از نمازشان غافلند (۵)
الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ ﴿۶﴾ آنان كه ريا مى كنند (۶)
وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ ﴿۷﴾ و از [دادن] زكات [و وسايل و مايحتاج خانه] خوددارى مى ورزند (۷)
(اطلاعات عمومي سوره ماعون):
107 ـ ماعون ـ مكي ـ 7 آيه ـ 25 كلمه ـ 125 حرف
(معني):ظرف غذا- وسايل ضروري و كوچك.
(علت نامگذاري):آيه آخر سوره مي باشد كه از نماز گزاران سهل انگار و ريا كاري كه از سير كردن گرسنگان با ظرفهاي پر از غذا جلوگيري مي كنند نكوهش شده است. آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 137 – جعفر شيخ الاسلامي.
(مأخذ نامگذاري):سوره ماعون به معني زكات مأخذ نامگذاري آيه آخر سوره است. دانستنيهاي قرآن – ص 184 – مصطفي اسرار.
(نامهاي ديگر):الدين،أرايت.
(ترتيب نزول و جمع آوري سوره ماعون):
به ترتيب جمع آوري،صد و هفتمين سوره است.
به ترتيب نزول،شانزدهمين سوره است كه بعد از سوره«تكاثر»و قبل از سوره«كافرون»نازل شده است.
(ترتيب آغاز و پايان سوره ماعون):
آغاز:«اَرَاَيْتَ الَّذي يُكَذِّبُ بِاَّلدّينِ».
پايان:«اَلَّذينَ هُمْ يُرآؤُنَ وَ يَمْنَعُونَ الْماعُونَ». آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 137 – جعفر شيخ الاسلامي.
(اطلاعات عمومي سوره ماعون):
1ـ ماعون به چه معناست؟مال و ثروت،زكات و لوازم ضروري.
2ـ نامهاي ديگر سوره ماعون چيست؟سوره دين و سوره ارايت. پرسش و پاسخ هايي در شناخت تاريخ و علوم قرآني – ص 118 – دكتر مجيد معارف.
(محتواي سوره ماعون):
- بيان اعمال منكران قيامت و نكوهش آنها:انفاق نكردن در راه خدا،كمك نكردن به يتيمان و مسكينان،سهل انگاري و رياكاري در نماز،روي گرداني از كمك به نيازمندان آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 137 – جعفر شيخ الاسلامي.
- در اين سوره به صفات و اعمال منكران قيامت اشاره شده است. دانستنيهاي قرآن – ص 67 – مصطفي اسرار.
(فضيلت خواندن سوره ماعون):
1ـ امام باقر(ع)فرمودند:كسي كه سوره«ارايت الذي يكذب بالدين»را در نمازهاي واجب و مستحبش بخواند از كساني باشد كه خداوند نماز و روزه اش را قبول فرموده و حساب آنچه را(از گناهان)كه در دنيا از وي سر زده نخواهد كشيد.
2ـ در حديث ابي بن كعب است كه هر كس سوره ارايت را بخواند خداوند او را مي آمرزد اگر چه زكاتش را داده باشد(از رسول خدا«ص»).
(پرسش و پاسخ آيه هاي سوره ماعون):
1ـ در سوره ماعون آيه:«اَرَاَيْتَ الّذي يُكَذِّبُ بالدّين»در شأن چه كسي نازل گرديد؟عاص بن وائل سهمي. (در اين مورد احتمالات ديگري نيز مطرح است از جمله آن كه آيه فوق در شأن وليد بن مغيره يا ابو سفيان نازل شده است بنگريد به نمونه بينات ص 884)
2ـ در سوره ماعون آيه:«فَوَيْلٌ لِلْمُصَلّينَ»در باره چه كساني نازل شد؟منافقين. پرسش و پاسخ هايي در شناخت تاريخ و علوم قرآني – ص 213 – دكتر مجيد معارف.
پیامها و راهبردها و راهکارها و رهنمودهای شرحی بر انشراح سوره ماعون
- آیه بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان دلالت دارد بر روشنگری خداوند و هدایت و راهنمائی بندگان خداوند به نور ولایت خداوند بر بندگان، تا همه بندگان از ظلمت و گمراهی سبک زندگیشان به در آید.
- آیه أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ ﴿۱﴾ آيا كسى را كه [روز] جزا را دروغ مى خواند ديدى (۱( ، در کنار آیات دیگر سوره ماعون که رابطه مستقیم با این آیه دارد، دلالت دارد بر اینکه انسانی که دین و رهنمودهای خداوند و رسول و حجتهای خداوند از جمله روز جزا را انکار و تکذیب می نمایند، به این دلیل است که اعمالش دارای نقصها و عیبهائی هست و نشان از ناآگاهی و عدم رشد و دانائی و رذائل چنین انسانی می باشد، از جمله عیبها و نقصهای صفات و خصلتهای اخلاقی انسانی که دین خداوند و روز جزا را انکار می نماید، عبارت است از: 1- فَذَلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ ﴿۲﴾ اين همان كس است كه يتيم را بسختى مى راند (۲(
- 2- وَلَا يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ ﴿۳﴾ و به خوراك دادن بينوا ترغيب نمى كند (۳(
- دو خصلت راندن یتیم از خود و همچنین غذا ندادن به بینوا از جمله رذائل اخلاقی و نگرشی انسانی می باشد، که دین خداوند و روز جزا را انکار می نماید. ( به دلیل عدم آگاهی از دین خداوند و عدم اعتقاد به روز جزا و حساب رسی کارهای زندگی دنیوی انسانها، در روز قیامت موجب ناپسند شدن اخلاق و رفتار انسان می گردد. )
- آیات فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ ﴿۴﴾ پس واى بر نمازگزارانى (۴(، الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ ﴿۵﴾ كه از نمازشان غافلند (۵(الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ ﴿۶﴾ آنان كه ريا مى كنند (۶(وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ ﴿۷﴾ و از [دادن] زكات [و وسايل و مايحتاج خانه] خوددارى مى ورزند (۷( دلالت دارد بر اینکه آنانی که به ظاهر تسلیم خدا هستند و مسلمانند و نمازگزار هستند ولی نسبت به نمازهایشان و بندگی خالصانهِ خداوند سهل انگاری می نمایند و غافلند و ظاهرا نشان می دهند که عبادت می نمایند و نمازگزار هستند ولی در واقع ریا می نمایند و عبادتشان خالصانه برای خداوند نیست و از نیکوکاری از جمله قرض دادن و زکات دادن و خمس دادن و انفاق نمودن اقدام نمی نمایند و ممانعت می ورزند . ( چنین کسانی را خداوند دوست ندارد. )
- در آیات یک و دو و سهِ سوره ماعون دلالت دارد بر اینکه رفتارهای غیر دینی تکذیب کنندگان دین و روز جزا، از جمله راندن یتیم از خود و همچنین بر ترغیب ننمودن درغذا دادن به مسکین ناپسند است. ( اعمال ضعیف انسانها بر اثر جهل به ارزشهای دینی و رهنمودهای الهی و رذیلتهای اخلاقی صورت می پذیرد، به همین دلیل انسانها نیازمندند که از مواهب ارزشهای اخلاقی و رفتاری زندگی فردی و اجتماعی دین اسلام بهره مند شوند. )
- آیات چهار و پنج و شش و هفت دلالت دارد بر اینکه نمازگزاران و آنان که ظاهرا به دین اسلام ایمان آورده اند، هم باید توجه داشته باشند که در مورد نمازهایشان سهل انگاری و غفلت نورزند و همچنین برای ریا عبادتها و نمازشان نباید و خالصانه و برای رضایتمندی خداوند عبادتها و نمازهایشان را انجام دهند، و همچنینی از کارهای نیکو از جمله قرض دادن ( وسائل منزل و نیازمندیهای افراد ) و همچنین دیگر کارهای نیکو مانند زکات دادن و کارهای نیکوئی که دین ( در حد توان و امکان و در صورت لزوم)، امر نموده است ممانعت نورزند و خودداری نکنند.
- انسان یک دین ظاهری نیست بلکه دستورات و رهنمودهای دینی در تمام کارهای زندگی تجلی دارد و باید ارزشهای دینی در سبک زندگی اسلامی انسان ساز ظهور و بروز داشته باشد و عینیت یابد، حقیقت دین زمانی زیبا و کارآمد است که در تمام شئونات رفتار و نگرشها و اراده الهی انسان و تصمیمات و رفتارهای انسانی در حد توان ظهوریابد و عینیت پیدا نماید و تجلی نور هدایت انسان در تعالی زندگانی انسانها باشد.
- انسانی شایسته است که دین دار باشد، عبادتهایش برای خداوند خالص باشد و ریاکار نباشد و همچنین رابطه اش با مردم خوب باشد و از روحیه و اعمال نیکوکاری و مردم داری برخوردار باشد. در واقع انسانها هم باید رابطه شان با خداوند خداپسندانه و خوب باشد و هم رفتارشان با خانواده و مردم خداپسندانه و خوب باشد.
- نظریات معصومین سلام الله علیهم در رابطه با فضیلت خواندن سوره ماعون:
- از امام باقر علیه السلام نیز روایت شده است: هر كس سوره ماعون را در نمازهای واجب و مستحب خود بخواند جزو كسانی است كه خداوند نماز و روزه اش را پذیرفته است و او را درباره آنچه در زندگی دنیا انجام داده است محاسبه نمی كند. ثواب الاعمال، ص126
- از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده است: هر كس سوره ماعون را بعد از نماز عصر بخواند تا عصر روز بعد در حفظ و امان خداوند خواهد بود. ثواب الاعمال، ص126
- به نیت پیروزی و فتوحات عظیمه از شب دوشنبه تا 15 شب، هر شب 15 بار این سوره را بخواند و در پایان هر یكی بگوید: «یا ایها الذین آمنوا اركعوا و اسجدوا و اعبدوا ربكم و افعلوا الخیر لعلكم تفلحون» و 15 بار صلوات بفرستد و در پایان همه به سجده رود و حاجت خود را در محضر باریتعالی اعلام دارد. درمان با قران، ص166
- رسول الله(ص) فرمودند: هر کسی (سوره ماعون) را پس از نماز عشا قرائت نماید ، خداوند او را می بخشد و تا وقت اذان صبح او را حفظ می کند.تفسیرالبرهان، سید هاشم بحرانی، جلد5، صفحه767
- رسول الله(ص) فرمودند: هر کسی که زکات اموال خود را پرداخت می کند (سوره ماعون) را قرائت نماید ، خداوند او را می آمرزد. مجمع البیان،شیخ طبرسی، جلد10، صفحه546
12- دعای متناسب سوره ماعون
خداوندا! سپاسگزاری به توان بی نهایت شایسته تو باشد که به الطاف عمیمت با مأموریت دادن به رسولان و پیامبران و امامان بندگان را با راه و روش درست زندگانی آشنا نمودی و آیات وحی قرآن را که توسط خاتم المرسلین حضرت محمد سلام الله علیه، برای مردم قرا دادی تا همگان از پرتو نور هدایت و معرفت بهرهمند شوند و به تعالی با تقوا و با کمالات زندگی سعادتمند فردی و اجتماعی داشته باشند.
پروردگارا! بندگان محتاج هدایت و رشد و تعالی و منزهی و دانشی و اعتقادی هستند، که با آن از زندگی افراد متقی برخوردار باشد و به تعالی و با تقوا زندگی نمایند، به الطاف عمیم خود چنان کن که همه در سایه رحمت و تعالی هدایت و نور و حکمت و رشد چنان رفتار نمایند تا هم تو از آنان راضی باشی و هم آنان از شایستگان و بندگان خالص و متعالی تو باشند.
خداوندا! هر گاه به غفلت و یا از روی جهالت و یا از روی رذالت اراده بر کار اشتباهی داشتیم تو با روشنگریت و هوشیار نمودن ما به آیات هدایتت ما را از انجام کارهای ناپسند باز دارد تا آنچنان که تو می خواهی شایسته باشیم و تجلی تعالی خواست تو باشیم.
پروردگارا! ما را از انجام کارهای ناروای راندن یتیم از خود و همچنین ترغیب ننمودن به اطعام دادن مسکین و غفلت از نماز و سعل انگاری از نماز و غفلت و سهل انگاری و ریاکاری عبادتها و همچنین ممانعت نمودن از انجام کارهای نیکو باز دار و ما را آنچنان که شایسته است برای خود خالص گردان و ما را از شرح صدر و حلم و علم و عطایای مادی و معنوی و رشد و تعالی برخوردار ساز تا بواسطه آن به شایستگی زندگی نمائیم.
13- راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد می شود را، باید در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت و در اختیار انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و رسانه ها برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، بگذارند.
2- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، ادبیّات، بستر تبلیغات و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف لازم و دانش لازم زندگی)، به رشد رساند، متناسب با سن و به اندازه لازم پرداخته شود و آنرا به جامعۀ هدف عرضه نمایند.
گل افشان گل محمدی