بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
توکل بر خداوند سخنانی از امام سجاد سلام الله علیه و قرآن و معصومین سلام الله علیهم
- امام سجاد علیه السّلام :مَنْ لَمْ يَرْجُ النّاسَ فى شَىْءٍ وَ رَدَّ أَمْرَهُ إلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ فى جَميعِ اُمورِهِ اسْتَجابَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ فى كُلِّ شَىْءٍ؛» هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد، خداوند هر خواستهاى كه او داشته باشد اجابت كند. كافى، ج2، ص 148، ح 3؛ نهج الدعاء، ج 1، ص 616
2- إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ آل عمران/۱۵۹.« همانا که خدا توکّل کنندگان را دوست می دارد. »
3- امام على عليه السلام
اَلتَّوَكُلُّ عَلَى اللّه نَجاةً مِنْ كُلِّ سوءٍ وَ حِرْزٌ مِنْ كُلِّ عَدُوٍّ؛ توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است. بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 75، ص 79 ، ح 56
4- امام على عليه السلام :مَنْ تَوكَّلَ عَلَى اللّه ذَلَّتْ لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَتْ عَلَيْهِ الأَسْبابِ؛ هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برايش فراهم مى گردد. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 197 ، ح 3888
5- امام صادق علیه السلام :
إِنَّ الغِنى و َالْعِزَّ يَجولانِ فَإِذا ظَفِرا بِمَوْضِعِ التَّوَكُّلِ أَوْطَنا؛ بى نيازى و عزّت به هر طرف مى گردند و چون به جايگاه توكل دست يافتند در آنجا قرار مى گيرند. كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 65، ح 3
6- امام محمد باقر علیه السلام :مَنْ تَوَكَّلَ عَلَى اللّه لا يُغْلَبُ و َمَنِ اعْتَصَمَ بِاللّه لا يُهْزَمُ؛ هر كس به خدا توكل كند، مغلوب نشود و هر كس به خدا توسل جويد، شكست نخورد. جامع الاخبار(شعیری) ص 118
7- رسول الله صلى الله عليه و آله :اَلطِّيَرَةُ شِرْكُ وَ ما مِنّا إِلاّ و َلكِنَّ اللّه يُذْهِبُهُ بِالتَّوَكُّلِ؛ فال بد زدن شرك است و هيچ كس ازما نيست مگر اين كه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود، اما خداوند با توكل به او آن را از بين مى برد. مرآة العقول ج 11 ، ص 392 - بحار الأنوار (ط - بيروت) ج 55 ، ص 322 ، ح 10
8- رسول الله صلى الله عليه و آله :رَأى رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله قَوْما لا يَزْرَعونَ قالَ: ما أَنْتُمْ؟ قالوُا: نَحْنُ الْمُتَوَكِّلونَ، قالَ: لا، بَلْ أَنْتُمْ المُتَّكِلونَ؛ رسول اكرم صلى الله عليه و آله گروهى را كه كشت و كار نمى كردند، ديدند و فرمودند: شما چه كاره ايد؟ عرض كردند ما توكل كنندگانيم. فرمودند: نه، شما سر باريد. مستدرك الوسائل ج 11 ، ص 217، ح 12789
9- امام موسی كاظم علیه السلام : سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ فَقَالَ التَّوَكُّلُ عَلَى اللَّهِ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ تَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ فِي أُمُورِكَ كُلِّهَا فَمَا فَعَلَ بِكَ كُنْتَ عَنْهُ رَاضِياً تَعْلَمُ أَنَّهُ لَا يَأْلُوكَ خَيْراً وَ فَضْلًا وَ تَعْلَمُ أَنَّ الْحُكْمَ فِي ذَلِكَ لَهُ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ بِتَفْوِيضِ ذَلِكَ إِلَيْهِ وَ ثِقْ بِهِ فِيهَا وَ فِي غَيْرِهَا.از ایشان درباره کلام خدای عز و جل سوال شد که می فرمایند «و هر كس به خدا توكل كند او براى وى بس است» توكل كردن بر خدا درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در تمام كارهايت به خدا توكل كنى و هر چه با تو كرد از او خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هيچ خير و تفضّلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم، حكم اوست، پس با واگذارى كارهايت به خدا بر او توكل كن و در آن كارها و ديگر كارها به او اعتماد داشته باش. كافى(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 65 ، ح 5
10- رسول الله صلى الله عليه و آله :يَقولُ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ ما مِنْ مَخْلوقٍ يَعْتَصِمُ دونى إِلاّ قَطَعْتُ أسْبابَ السَّماواتِ و َأسبابَ الأَرْضِ مِنْ دونِهِ فَإِنْ سَأَلَنى لَمْ اُعْطِهِ و َإِنْ دَعانى لَمْ اُجِبْهُ؛ خداوند عزوجل مى فرمايد: هيچ مخلوقى نيست كه به غير من پناه ببرد، مگر اين كه دستش را از اسباب و ريسمان هاى آسمانها و زمين كوتاه كنم، پس اگر از من بخواهد عطايش نكنم و اگر مرا بخواند جوابش ندهم. امالى (طوسى) ص585، ح1210
11- امام موسی كاظم علیه السلام :مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكُونَ أَقْوَى النَّاسِ فَلْيَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّه هر که می خواهد که قویترین مردم باشد بر خدا توکل نماید. فقه الرضا ص 358
12- امام رضا علیه السلام :ما حَدُّ التَّوکل؟ فَقال لی: اَن لا تَخافَ معَ اللهِ اَحَداً؛ حد توکل چیست؟ حضرت فرمودند: اینکه با وجود خدا از هیچ کس نترسی. امالی(صدوق) ص 240 ، ح 8
13- امام موسی کاظم علیه السلام :مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكُونَ أَقْوَى النَّاسِ فَلْيَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّه هر که می خواهد که قویترین مردم باشد بر خدا توکل نماید . فقه الرضا ص 358
14- امام جواد علیه السلام :الثِّقَةُ بِاللهِ ثَمَنٌ لِکٌلِّ غالٍ و سُلَّمٌ اِلى کُلِّ عالٍ؛ اعتماد به خدا بهاى هر چیز گرانبها است و نردبانى به سوى هر بلندایى.نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ص 136 ، ح 6
15- امام محمدجواد علیه السلام :ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ لَمْ يَنْدَمْ تَرْكُ الْعَجَلَةِ وَ الْمَشُورَةُ وَ التَّوَكُّلُ عِنْدَ الْعَزْمِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَل
سه چیز است که هر کس آن را مراعات کند ، پشمیان نگردد : 1 - اجتناب از عجله ، 2 - مشورت کردن ، 3 - و توکل بر خدا در هنگام تصمیم گیری . كشف الغمة (ط - القديمة) ج 2 ، ص 349
16- امام علی علیه السلام : مَن تَوکَّلَ عَلَی اللهِ ذَلَّت لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَت عَلَیهِ الأسبابُ هر که بر خدا توکل کند دشواریها برایش آسان شده و اسباب برایش فراهم گردد. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 197 ، ح 3888
17- امام معصوم علیه السلام : یَقُولُ اللهُ(عز و جل): لاقَطَّعن أمَلَ کُلّ مُومِنٍ أمَّلَ دونی بالإیاسِ. خداوند (عز و جل) می فرماید: بی گمان امید هر مومنی که به غیر من امید ببندد را با مأیوس کردن او قطع می کنم.مستدرک الوسائل ج 11 ، ص 221 ، ح 12799
18- امام جعفرصادق علیه السلام : ُسنُ الظَّنِّ بِاللَّهِ أن لا تَرجُوَ إلّا اللَّهَ، و لا تَخافَ إلّا ذَنبَكَ. خوش گمانى به خدا اين است كه جز به خدا اميد نداشته باشى و جز از گناهت نترسى.کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 72 ، ح 4
19- امام محمد جواد علیه السلام: مَن اِنقَطَعَ الی غَیرِ اللهِ وَ کَلَهُ اللهُ اِلَیهِ.كسى كه به غیر خدا تكیه كند، خدا وى را به ھم او وامى گذارد. دررالباهرة(ط-قدیمة) ص 39
برداشت و راهبرد رهنمودهای توکل بر خداوند سخنانی از امام سجاد سلام الله علیه و قرآن و معصومین سلام الله علیهم
- هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد، خداوند هر خواستهاى كه او داشته باشد اجابت كند.
- انسانها نیاز دارند تا از کودکی تمرین نمایند تا به امید بستن به خداوند برای انجام کارهایشان تلاش نمایند و برای انجام کارها به بندگان امید نداشته باشند، البته این به معنی این نیست که افراد خواست خداوند در بندگی، یاری هم، صلحۀ رحم و یاری بندگان خدا برای انجام وظیفه بندگی نمودن خدا را انجام ندهند.
- خدا توکّل کنندگان را دوست می دارد.
- فردی که به خداوند توکل می نماید ، محبوب خداوند می شود.
- توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است.
- هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برايش فراهم مى گردد.
- توکل به خدا برای فردی که توکل می نماید، عزت و بی نیازی به همراه دارد.
- در توکل به خدا و توسل به خداوند، مغلوب شدن و شکست خوردن راه ندارد.
- فال بد زدن شرك است و هيچ كس ازما نيست مگر اين كه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود، اما خداوند با توكل به او آن را از بين مى برد.
- فال بد از نظر اسلام قابل قبول و پسندیده نیست و آنچه موجب می شود آثار فال بد از بین برود و فال بد تاثیر نداشته باشد اعتماد و توکل به خداوند است.
- فال بد که در فرهنگ های جوامع وجود دارد، نشان از بی اعتمادی نسبت به خداوندمحسوب می شود، و لازم است با تصحیح فرهنگ و نگرشها، تلاش نمود اگر فال انجام کار بد است و لازم است کار انجام شود نتیجه با توکل و توسل به خداوند برای انجام آن کار خوب اقدام لازم صورت پذیرد.
- توکل کردن به خداوند به این معنا نیست که انسان وظائفی را که خداوند برای زندگی انسانها لازم دانسته و جزء وظائف بندگی خداوند است و خود از عبادت محسوب می شود انجام ندهد، مانند، تلاش برای امرار معیشت زندگی و تامین زندگی خود و خانواده و یا یاری رساندن به بندگان خداوند در کنار تامین معیشت خانواده، آنرا نادیده بگیرد و انجام ندهد، به بهانه اینکه توکل به خدا کرده ، پس فکر نماید خدا هم روزی را می رساند، بلکه باید در عین حالی که توکل به خدا می شود وظائفی که خداوند بر عهده انسانها گذاشته است، به درستی و به اندازه انجام شود.
- توكل كردن بر خدا درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در تمام كارهايت به خدا توكل كنى و هر چه با تو كرد از او خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هيچ خير و تفضّلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم، حكم خداوند است، پس با واگذارى كارهايت به خدا بر او توكل نما و در آن كارها و ديگر كارها به او اعتماد داشته باش.
- اگر انسان به غیر از خداوند پناه ببرد موجب می شود که انسان از رحمت الهی خود را محروم نماید.
- توکل بر خدا موجب می شود که انسان قویتر از دیگران باشد.
- حد توکل عبارت است از اینکه با وجود خدا از هیچ کس نترسی، متاسفانه در تربیت اجتماعی افراد به جای اینکه با آگاهی کار انجام دهند ، با ترساندن هم کار انجام می دهند، ترس بوجود آمده در انسانها از غیر خود به رضایتمندی خداوند نیست، بلکه همه باید از خداوند حساب ببرند و همه کاری را که خداوند درست می داند انجام دهند.
- هر که می خواهد که قویترین مردم باشد بر خدا توکل نماید .
- اعتماد به خدا بهاى هر چیز گرانبها است و نردبانى به سوى هر بلندایى.
- وقتی که کسی کارش را با عجله انجام ندهد و در کارش مشورت نماید و همچنین هنگام تصمیم گیری توکل به خداوند نماید، از انجام کارش پشیمان نمی شود.
- توکل به خداوند موجب می شود که دشواریها آسان شود و اسباب کارش هم فراهم شود.
- اگر انسان به غیر از خدا توکل نماید، خداوند امیدیش را از آن فرد ناامید گرداند. ( تا فرد متوجه خداوند شود و بر خدا توکل نماید. )
- توکل نمودن به غیر از خداوند موجب می شود که خداوند انجام کارش به همان کس واگذار نماید و انسانی که به غیر از خدا توکل نماید انجام سطح کارش و انجام یا عدم انجام کارش به فردی واگذار می شود که به آن توکل نموده است.
- راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد می شود را، باید در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت و در اختیار انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و رسانه ها برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، بگذارند.
2- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، ادبیّات، بستر تبلیغات و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف لازم و دانش لازم زندگی)، به رشد رساند، متناسب با سن و به اندازه لازم پرداخته شود و آنرا به جامعۀ هدف عرضه نمایند.
گل افشان گل محمدی